دکستروز چیست و چه اثراتی دارد
دکستروز نوعی مونوساکارید ساده است که هنگام تجزیۀ غذاهای نشاسته‌دار نظیر ذرت، برنج یا گندم تشکیل می‌شود. این فرآیند معمولا از طریق واکنش‌های آنزیمی انجام می‌شود و هدف آن جدا کردن این قند همه‌کاره از مواد غذایی است. در مقایسه با فراکتوز و ساکروز، این نوع قند چندان شناخته‌شده نیست، اما در بسیاری از غذاهایی که روزانه مصرف می‌کنیم وجود دارد.
دکستروز مصارف درمانی دارد. این ترکیب در محلول‌هایی که به شکل عضلانی تزریق می‌شوند مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند با داروهای دیگر ترکیب شود، یا برای افزایش قند خون مورد استفاده قرار بگیرد. از آنجایی که دکستروز نوعی قند «ساده» است، بدن می‌توان از آن برای تامین انرژی استفاده کند.
قندهای ساده می‌توانند سطح قند خون را به سرعت افزایش دهند و معمولاً ارزش غذایی خاصی ندارند. سایر قندهای ساده عبارت‌اند از گلوکز، فروکتوز و گالاکتوز. محصولات پرمصرفی که معمولاً از قندهای ساده تهیه می‌شوند عبارت‌اند از شکر تصفیه‌شده، پاستای سفید و عسل.
غذاهای حاوی دکستروز
کسانی که مستعد دیابت بوده یا می‌خواهند به طور موثرتری قند خون‌شان را کنترل کنند، بهتر است از غذاهای حاوی دکستروز دوری کنند. بهترین کار برای پرهیز از مصرف شکرهای اضافه شده این است که به دنبال مواد غذایی ارگانیک و طبیعی باشید و غذاهای فرآوری‌شده را از رژیم‌تان حذف کنید.
- پرتزل و چیپس سیب‌زمینی
- آبمیوه‌ها
- آبنبات
- میکس‌های کیک
- غذاهای نشاسته‌دار
- شیرینی‌جات
- کوکی و کیک
- سس و چاشنی
- گوشت‌های حفظ شده (دودی، نمک‌سود شده و خشک‌شده)
- عسل
- بستنی
- نوشیدنی‌های انرژی‌زا
- ترشی‌جات
- کرکر
- غلات صبحانه شیرین
اثرات دکستروز بر سلامت
همانند هر نوع قند دیگری، مصرف زیاد دکستروز می‌تواند اثرات منفی‌ای بر روی سلامتی داشته باشد که عبارتند از افزایش خطر ابتلا به دیابت، افزایش وزن، ضعیف شدن سیستم ایمنی و بیماری‌های تخریب عصبی. درک کردن این خطرات و مدیریت کردن مصرف دکستروز بسیار مهم است.
دیابت
وقتی رژیم شما سرشار از هر نوع قندی باشد، از جمله دکستروز، خطر ابتلا به دیابت به طور چشمگیری افزایش می‌یابد. وقتی قند مصرف می‌کنیم، بدن‌مان انسولین ترشح می‌کند تا گلوکز را به سلول‌های بدن منتقل کند. در همین حال اگر مصرف قند بیش از حد باشد، بدن ممکن است به انسولین مقاوم شود که این می‌تواند به بروز دیابت نوع 2 منجر گردد. برقراری تعادل در مصرف قندها بهترین روش برای پیشگیری از این بیماری مزمن است.
افزایش وزن
قند اضافه در بدن به شکل چربی و اغلب در زیر پوست و ناحیۀ شکم ذخیره می‌گردد. از بین بردن این نوع چربی اضافه کار سختی است و افزایش آن با بالا رفتن سطوح التهاب و استرس اکسیداتیو در سراسر بدن در ارتباط است.
تقویت سیستم ایمنی
مطالعات نشان می‌دهند که مصرف زیاد قند می‌تواند باعث ضعیف شدن موقت سلول‌های سیستم ایمنی بدن شده و راه را برای ورود عوامل بیماری‌زا و باکتری‌های مضر به بدن هموار کند.
بیماری تخریب عصبی
رژیم‌هایی که سرشار از قند هستند، به طور مستقیم با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های تخریب عصبی نظیر آلزایمر گره خورده‌اند. چندین نظریه برای این ارتباط وجود دارد، از جمله نابود شدن سلول‌های مغز که به انسولین مقاوم هستند و این سرعت تخریب را افزایش می‌دهد. همچنین دیابت می‌تواند دیوار رگ‌های خونی را ضعیف کرده و خطر سکته‌های مغزی کوچک را بالا ببرد که عملکرد شناختی را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
مشکلات قلبی – عروقی
دیابت با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی – عروقی در ارتباط است و می‌تواند به فشار خون بالا و التهاب مزمن منجر شود. کسانی که قند زیادی مصرف می‌کنند، معمولا در خطر چاقی مفرط، دیابت و مشکلات قلبی هستند. اگر مستعد مشکلات قلبی هستید، کاهش مصرف دکستروز می‌تواند انتخاب عاقلانه‌ای باشد.
فواید دکستروز
همانطور که می‌دانید قندها (در شکل گلوکز) اصلی‌ترین منابع انرژی برای بدن هستند و دکستروز نیز می‌تواند در افزایش انرژی – به ویژه در ورزشکاران مقاومتی – موثر باشد. در صورتی که قندهای مصرفی‌تان استفاده شده و به شکل انرژی سوزانده می‌شوند، و به شکل چربی در بدن‌تان ذخیره نمی‌گردند، مصرف بیشتر دکسـتروز لزوما کار بدی نیست.
عوارض جانبی دکستروز
افرادی که دیابت دارند باید برای دریافت و مصرف دکستروز بسیار مراقب باشند، چراکه ممکن است بدن آن‌ها نتواند به سرعت بدنِ دیگران دکستروز را پردازش کند. دکسـتروز می‌تواند قند خون را بیش‌ازحد افزایش دهد که به آن هایپرگلایسمی یا پرقندی‌خون می‌گویند.
علائم هایپرگلایسمی عبارت‌اند از:
- بوی بد دهان
- افزایش تشنگی بدون دلیل مشخص
- خشکی پوست
- کمبود آب بدن
- حالت تهوع
- تنگی نفس
- ناراحتی معده
- خستگی بدون دلیل
- تکرر ادرار
- استفراغ
- احساس گیجی
پودر دکستروز و بدن‌سازی
دکستروز به‌طور طبیعی کالری بالایی دارد و تجزیۀ آن به منظور تامین انرژی توسط بدن آسان می‌باشد. به همین دلیل، پودر دکستروز در دسترس می‌باشد و گاهی اوقات به‌عنوان مکمل غذایی توسط بدن‌سازانی که به دنبال افزایش وزن و حجم عضلانی هستند مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اگرچه کالری بالا و سرعت بالای تجزیۀ طبیعی دکستروز می‌تواند برای بدن‌سازان یا کسانی که به دنبال افزایش حجم عضلانی هستند مفید واقع شود، اما ذکر این نکته مهم است که دکستـروز حاوی مواد مغذی ضروری نیست. این مواد مغذی، ازجمله پروتئین و چربی، برای افزایش حجم عضلانی ضروری هستند. قندهای سادۀ موجود در پودر دکستروز تجزیۀ آن در بدن را راحت‌تر می‌کنند، درحالی‌که قندهای پیچیده و کربوهیدرات‌ها ممکن است برای بدن‌سازان مفیدتر باشند؛ چراکه به چربی‌سوزی کمک می‌کنند.
دکستروز در کودکان
همانند بزرگسالان، دکستروز را می‌توان برای بهبود هیپوگلیسمی (کمقندخونی) در کودکان استفاده کرد.
در موارد شدید هیپوگلیسمی در کودکان، بیمار اغلب دکستروز را به شکل تزریق عضلانی دریافت می‌کند. درمان سریع و به موقع در کودکان و نوزادانی که کمقندخونی دارند بسیار مهم می‌باشد، چراکه عدم درمان این عارضه می‌تواند به بروز آسیب عصبی منجر شود. در صورت امکان، ممکن است دکـستروز به شکل خوراکی به کودک داده شود.
در موارد هیپوگلیسمی نوزادی که می‌تواند از چندین اختلال نظیر نقائص متابولیک یا هایپرانسولینمی نشئت بگیرد، نوزاد می‌تواند مقادیر کمی از ژل دکسـتروز را با رژیم غذایی خود دریافت کند که به حفظ سطح عادیِ قند خون کمک می‌کند. برای اینکه بدانید دقیقاً چقدر دکستروز به رژیم نوزاد خود بیفزایید، با پزشک مشورت کنید. نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا آمده‌اند در خطر ابتلا به هیپوگلیسمی هستند، ممکن است دکستروز را به شکل تزریق عضلانی دریافت کنند.