اتانازی چیست و آیا انجام آن مجاز است؟
اتانازی یا مرگیاری (Euthanasia) عبارت است از پایان دادن به زندگی یک فرد؛ که معمولاً به‌منظور تسکین رنجِ ناشی از بیماری انجام می‌گیرد. گاهی اوقات پزشکان در صورت درخواست افرادی که بیماری لاعلاج داشته یا درد غیرقابل‌تحملی دارند، اتانازی را انجام می‌دهند.
مرگیاری یک فرآیند پیچیده است که عوامل فراوانی بر روی آن تأثیر می‌گذارند. قوانین محلی، سلامتی جسمانی و روانی فرد، عقاید و باورهای شخصی و آرزوهای او همگی در تصمیم‌گیری دربارۀ اتانازی نقش دارند.
در این مقاله به بررسی کامل اتانازی می‌پردازیم و در آخر نظر مقام معظم رهبری را دربارۀ این عمل می‌خوانیم.
*این مقاله در زبان اصلی توسط دکتر Timothy J. Legg، متخصص روانشناسی، بررسی شده است.
چه انواعی دارد؟
اتانازی چندین نوع مختلف دارد. اینکه کدام نوع انتخاب شود، به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ ازجمله دورنمای وضعیت فرد و سطح هشیاری و خودآگاهی او.
مقایسۀ خودکشی کمکی و اتانازی
خودکشی کمکی یا PAS فرآیندی است که در آن پزشک با آگاهی کامل به فرد کمک می‌کند تا به زندگی خود پایان دهد. فرد موردنظر به‌احتمال‌زیاد رنج مداوم و بدون پایان را تجربه می‌کند. همچنین ممکن است بیماری لاعلاج در او تشخیص داده شده باشد. پزشک مؤثرترین روش که بدون درد است را برای بیمار انتخاب می‌کند.
در بسیاری از موارد پزشکان دارویی را فراهم می‌کنند که بیمار می‌تواند با استفاده از آن به زندگی خود خاتمه دهد (1). به‌طور مثال، دوزِ کشندۀ مخدرها نمونه‌ای از این داروها هستند که ممکن است برای اتـانازی تجویز گردند. درنهایت، این تصمیم به عهدۀ فرد است که دارو را مصرف کند یا خیر.
در اتانازی، پزشک اجازه دارد تا با روشی بدون درد به زندگی بیمار پایان دهد. به‌طور مثال، ممکن است پزشک با تزریق یک داروی کشنده این کار را انجام دهد.
فعال در برابر منفعل
وقتی اغلب مردم به اتانازی فکر می‌کنند، تصویر پایان دادن زندگی بیمار به‌طور مستقیم توسط پزشک در ذهن ایشان نقش می‌بندد. به این نوع مرگیاری، اتانازی فعال می‌گویند. در این فرآیند به‌طور آگاهانه دوزِ کشنده‌ای از داروی بیهوشی به بیمار داده می‌شود که اتـانازی فعال نام دارد.
اتانازی منفعل به این‌گونه است که گاهی اوقات روش‌های درمانی متوقف شده یا محدود می‌شوند تا بیمار سریع‌تر مرگ را تجربه کند. در چنین روشی ممکن است پزشک دوزهای داروی ضد درد را افزایش دهد. باگذشت زمان، این دوزها ممکن است سمی و کشنده شوند.
چنین تعریفی باعث می‌شود تا تفاوت میانِ اتانازی منفعل و مراقبت تسکینی (palliative care) کمی نامفهوم و گیج‌کننده شود. تمرکزِ مراقبت تسکینی بر این است که بیماران تا لحظۀ پایانی عمر خود، راحت و در آرامش باشند.
به‌طور مثال، یک پزشکِ مراقبتِ تسکینی به‌منظور متوقف کردن عوارض جانبی ناخوشایندِ یک دارو، و از طریق متوقف کردن تجویز دارو، ممکن است اجازه دهد تا فرد زودتر مرگ را تجربه کند. در موارد دیگر، پزشکان ممکن است اجازه دهند بیمار دوزهای بسیار بالایی از داروهای ضد درد را دریافت کند تا درد شدید او برطرف گردد. بسیاری از افراد این فرآیند را اتانازی نمی‌دانند.
داوطلبانه و غیرداوطلبانه
اگر فردی به‌طور آگاهانه برای دریافت کمک به‌منظور پایان دادن زندگی خود تصمیم‌گیری کند، به این کار اتانازی داوطلبانه می‌گویند. فرد باید رضایت کامل خود را نشان داده و همچنین نشان دهد که فرآیند اتانـازی و اتفاقی که رخ می‌دهد – مرگ – را درک می‌کند.
اتانازی غیرداوطلبانه به این‌گونه است که فرد دیگری برای پایان دادن به زندگی بیمار تصمیم‌گیری می‌کند. معمولاً یکی از اعضای خانواده چنین تصمیمی را می‌گیرد. این نوع اتانازی معمولاً زمانی انجام می‌شود که بیمار کاملاً بیهوش بوده یا به‌طور دائمی ازکارافتاده است. در چنین وضعیتی معمولاً از اتانازی منفعل استفاده می‌شود؛ به‌طور مثال متوقف کردن دستگاه‌هایی که بیمار را زنده نگه می‌دارند، درصورتی‌که بیمار هیچ نشانه‌ای از فعالیت مغزی بروز نمی‌دهد.
آیا اتانازی قانونی است؟
قرن‌هاست که مردم بر سر اخلاقی و قانونی بودن اتانازی و خودکشی کمکی بحث می‌کنند. در‌حال‌حاضر، قوانین مربوط به اتانازی و خودکشی کمکی در کشورها و شهرهای مختلف متفاوت هستند.
در ایالات‌متحده، خودکشی کمکی (PAS) در ایالات زیر قانونی است:
- واشینگتن
- اورگن
- کالیفرنیا
- کلرادو
- مونتانا
- ورمانت
- واشینگتن دی.سی.
- هاوائی (از سال 2019 مجاز شده است)
هرکدام از این ایالت‌ها و واشینگتن دی.سی. الزامات قانونیِ متفاوتی برای مرگیاری دارند. تمام موارد خودکشی کمکی قانونی نیستند. بعلاوه، بسیاری از ایالت‌ها معیارهایی را برای خودکشی کمکی در نظر گرفته‌اند که قانونی بودن عمل بر اساس آن‌ها مشخص می‌گردد.
در خارج از ایالات‌متحده، خودکشی کمکی در کشورهای زیر قانونی است:
- سوئیس
- آلمان
- ژاپن
اتانازی به همراه خودکشی کمکی در کشورهای زیرا قانونی است:
- هلند
- بلژیک
- لوکزامبورگ
- کلمبیا
- کانادا
حقایقی دربارۀ اتانازی
اتانازی یا مرگیاری موضوعی بحث‌برانگیز است. تحقیقات زیادی بر روی این عمل انجام شده است و نظرات افراد مختلف دراین‌باره و دفعات استفاده از آن مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
نظرات
یک نظرسنجی در سال 2013 در مجلۀ پزشکی New England Journal of Medicine نشان می‌دهد که 65 درصد از افراد در 74 کشور مختلف مخالف خودکشی کمکی بوده‌اند. در ایالات‌متحده، این مخالفت 67 درصد از افراد را شامل می‌شده است.
با‌این‌حال، اکثریت افراد در 11 کشور موافق خودکشی کمکی بوده‌اند. بعلاوه، اکثریت رأی‌دهندگان در 18 ایالت آمریکا از خودکشی کمکی حمایت کرده‌اند. ایالت‌های واشینگتن و اورگن، که خودکشی کمکی را در سال برگزاری این نظرسنجی قانونی کرده بودند، در میان این 18 ایالت نبوده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که نظرات مردم دربارۀ اتانازی و خودکشی کمکی به‌سرعت در حال تغییر است.
در سال 2017، نظرسنجی شرکت گالوپ نشان داد که در نگرش مردم آمریکا نسبت به این موضوع تغییر بزرگی ایجاد شده است. تقریباً ¾ از افراد شرکت‌کننده در نظرسنجی از اتانازی حمایت کرده بودند. همچنین 67 درصد گفته بودند که پزشکان باید اجازۀ کمک کردن به بیماران برای انجام خودکشی را داشته باشند.
نکتۀ جالب این است که یافته‌های یک مطالعه در انگلستان نشان می‌دهد که اکثر پزشکان موافق اتانازی داوطلبانه و خودکشی کمکی نیستند. علت اصلی مخالفت ایشان بر اساس عقاید مذهبی بوده است.
مناقشه پیرامونِ مرگیاری
استدلال‌های فراوانی دربارۀ اتانازی و خودکشی کمکی وجود دارند که برخی از آن حمایت کرده و برخی مخالف آن هستند. اغلب این استدلال‌ها در چهار دسته‌بندی اصلی قرار می‌گیرند:
مذهب
برخی از مردم باور دارند که اتانازی نوعی قتل است و به همین دلیل آن را از منظر اخلاقیات غیرقابل‌قبول می‌دانند. بسیاری نیز استدلال می‌کنند که توانایی برای تصمیم گرفتن دربارۀ مرگ باعث تضعیف قداستِ مفهومِ زندگی می‌شود. بعلاوه، بسیاری از کلیساها، گروه‌های مذهبی و سازمان‌های مذهبی به دلایل مشابه مخالفِ اتانازی هستند.
قضاوتِ پزشک
خودکشی کمکی تنها زمانی قانونی است که فرد تصمیم‌گیرنده – بیمار – توانایی ذهنی برای این تصمیم‌گیری را داشته باشد. با‌این‌حال، تشخیص توانایی‌های ذهنی فرد کار راحت و ساده‌ای نیست. یک مطالعه نشان می‌دهد که پزشکان همیشه توانایی تشخیص صلاحیتِ فرد برای چنین تصمیم‌گیری‌ای را ندارند (2).
اصول اخلاقی
برخی از پزشکان و مخالفان خودکشی کمکی دربارۀ مشکلات اخلاقی مرتبط با این عمل نگران هستند. بیش از 2500 سال است که پزشکان به سوگندنامه بقراط سوگند می‌خورند. این سوگندنامه پزشکان را تشویق می‌کند تا همیشه مراقب بیماران باشند و هرگز به ایشان آسیب نرسانند.
برخی استدلال می‌کنند که سوگندنامۀ بقراط تضادی با خودکشی کمکی ندارد، زیرا این کار به رنج بیمار پایان داده و باعث آسیب دیدن او نمی‌شود. از طرف دیگر، برخی استدلال می‌کنند که خودکشی کمکی باعث آسیب دیدن بیمار و خویشاوندان او می‌شود که مجبور هستند رنج کشیدن بیمارِ خود را نظاره‌گر باشند.
تصمیم شخصی
«مرگ با وقار» یا “Death with dignity” نام جنبشی است که قانون‌گذاران را تشویق می‌کند تا به مردم اجازه دهند تا دربارۀ مرگ خود قدرت تصمیم‌گیری داشته باشند. برخی از مردم نمی‌خواهند فرآیند یک مرگ طولانی‌مدت و زجرآور را تحمل کنند. در اغلب موارد چنین افرادی نگران سختی و ناراحتی تحمیل‌شده بر اطرافیان و خویشاوندان خود هستند.
نظر مقام معظم رهبری دربارۀ اتانازی
به گزارش وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان در شهریور 1395، پاسخ استفتاء از آیت‌الله خامنه‌ای دربارۀ اتانازی یا «مرگ شیرین» بدین شرح بوده است:
سؤال‌ها:
- آیا افراد مبتلا به بیماری‌های لاعلاج که امیدی به بهبودی آن‌ها نیست و درد بسیاری را تحمل می‌کنند، مجاز به «مرگ خوب» هستند؟ بدین شکل که اطرافیان به مرگ آسان و بدون درد او کمک کنند؟
- پزشکان در قبال این درخواست چه وظیفه‌ای دارند؟
پاسخ‌ها:
- مجاز نیستند.
- نباید درخواست را بپذیرند.
منابع:
- Annadurai K, et al. (2014). Euthanasia: right to die with dignity. DOI:
10.4103/2249-4863.148161 - Colbert JA, et al. (2013). Physician-assisted suicide – polling results. DOI:
10.1056/NEJMclde1310667 - Emanuel EJ, et al. (2016). Attitudes and practices of euthanasia and physician-assisted suicide in the United States, Canada, and Europe. DOI:
10.1001/jama.2016.8499 - Euthanasia and assisted suicide. (2017).
nhs.uk/conditions/euthanasia-and-assisted-suicide/ - Kim SYH, et al. (2016). Euthanasia and assisted suicide of patients with psychiatric disorders in the Netherlands 2011-2014. DOI:
10.1001/jamapsychiatry.2015.2887 - MacLeod RD, et al. (2012). Assisted or hastened death: The healthcare practitioner’s dilemma. DOI:
10.5539/gjhs.v4n6p87 - Majority of Americans remain supportive of euthanasia. (2017).
news.gallup.com/poll/211928/majority-americans-remain-supportive-euthanasia.aspx - McCormack R, et al. (2011). Attitudes of UK doctors towards euthanasia and physician-assisted suicide: a systematic literature review. DOI:
10.1177/0269216310397688 - Oregon death with dignity act. (2017).
oregon.gov/oha/ph/ProviderPartnerResources/EvaluationResearch/DeathwithDignityAct/Documents/year19.pdf - Oxtoby K. (2016). Is the Hippocratic oath still relevant to practising doctors today? http://careers.bmj.com/careers/advice/Is_the_Hippocratic_oath_still_relevant_to_practising_doctors_today%3F
- Sessums LL, et al. (2011). Does this patient have medical decision-making capacity? DOI:
10.1001/jama.2011.1023
