بیماری جذام | علائم، انواع و درمان
بیماری جذام یا خوره جوزام نوعی عفونت باکتریایی مزمن و پیشرونده است که علت بروز آن باکتری مایکوباکتریوم لپره (Mycobacterium leprae) می‌باشد. این عفونت عمدتا اعصاب دست‌ها و پاها، پوست، پوشش بینی و قسمت فوقانی دستگاه تنفسی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به جذام بیماری هانسن نیز می‌گویند.
جذام باعث بروز زخم‌های پوستی، آسیب عصبی و ضعف عضلانی می‌شود. این بیماری اگر درمان نشود، می‌تواند باعث بروز از شکل‌افتادگی شدید و معلولیت قابل‌توجه گردد.
خوره جوزام یکی از قدیمی‌ترین بیماری‌های ثبت شده در تاریخ است. اولین مورد ثبت شده از این بیماری به 600 سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد.
بیماری جذام در بسیاری از کشورها شایع است، به‌ویژه در کشورهایی که آب و هوای گرمسیر یا نیمه‌گرمسیر دارند. این بیماری در آمریکا چندان شایع نیست. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری در آمریکا (CDC) گزارش داده است که سالانه تنها 150 تا 250 مورد جدید از این بیماری در آمریکا تشخیص داده می‌شود.
علائم بیماری جذام
علائم اصلی جذام از این قرارند:
- ضعف عضلانی
- بی‌حسی در دستان، بازوها، پاها و ران‌ها
- ضایعه‌های پوستی
ضایعه‌های پوستی به کاهش یافتنِ حس کردن لمس، دما یا درد می‌انجامند. این ضایعه‌ها حتی پس از گذشت چندین هفته التیام نمی‌یابند. رنگ این زخم‌ها روشن‌تر از رنگ معمولی پوست بوده یا در اثر التهاب قرمز هستند.
چگونه پخش می‌شود؟
باکتری مایکوباکتریوم لپره باعث بروز بیماری جذام می‌شود. تصور این است که جذام از طریق تماس با ترشحات مخاطی فرد مبتلا به عفونت منتقل می‌گردد. این معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که فرد مبتلا به جذام عطسه یا سرفه کند.
خوره جوزام چندان مسری نیست. با این حال، تماس نزدیک و مکرر در درازمدت با فردی که جذام در او درمان نشده می‌تواند به انتقال جذام منجر شود.
باکتری مایکوباکتریوم لپره با سرعت بسیار کمی تکثیر می‌شود. به گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) دوران کمون – زمان بین بروز عفونت و پدیدار شدن علائم اولیه – برای این بیماری به‌طور میانگین پنج سال است.
ممکن است پدیدار شدن علائم جذام تا 20 سال به طول بی‌انجامد.
به گزارش New England Journal of Medicine، حیوان آرمادیلو که بومی ایالات‌متحده و مکزیک باشد، می‌تواند ناقل این بیماری بوده و آن را به انسان‌ها منتقل کند.
انواع جذام
سه سیستم برای طبقه‌بندی بیماری جذام وجود دارد.
-
جذام توبرکلوئید، جذام لپرواماتوز و جذام بینابینی
اولین سیستم جذام را در سه نوع تشخیص می‌دهد: توبرکلوئید، لپرواماتوز و بینابینی. واکنش ایمنی بدن فرد به بیماری مشخص می‌کند که او به کدامیک از این سه نوع جذام مبتلا است:
- در جذام توبرکلوئید، واکنش ایمنی خوب است. فرد مبتلا به این نوع عفونت تنها دارای تعداد کمی زخم است. این بیماری خفیف بوده و سرایت‌پذیری آن نیز خفیف می‌باشد.
- در جذام لپرواماتوز، واکنش ایمنی ضعیف است. این نوع از جذام بر روی پوست، اعصاب و سایر اندام‌ها اثر می‌گذارد. زخم‌ها گسترده هستند و غده‌ها را شامل می‌شوند (برآمدگی‌های بزرگ). این نوع از جذام سرایت‌پذیری بیشتری دارد.
- در جذام بینابینی، ویژگی‌های بالینی جذام توبرکلوئید و لپرواماتوز قابل مشاهده هستند. این نوع از جذام ترکیبی از دو نوع دیگر است.
-
طبقه‌بندی سازمان بهداشت جهانی (WHO)
سازمان بهداشت جهانی بیماری جذام را براساس نوع و تعداد نواحی پوستی تحت تاثیر قرار گرفته طبقه‌بندی می‌کند:
- اولین طبقه‌بندی کم‌باسیل نام دارد. در این نوع تعداد زخم‌ها پنج مورد یا کمتر بوده و اثری از باکتری در نمونه‌های گرفته شده از پوست نمی‌باشد.
- دومین طبقه‌بندی چندباسیل نام دارد. تعداد زخم‌ها بیشتر از پنج مورد بوده و باکتری در پوست شناسایی شده است.
-
طبقه‌بندی ریدلی-جوپلنیگ
مطالعات بالینی از سیستم ریدلی-جوپلینگ (Ridley-Jopling) استفاده می‌کنند. این سیستم پنج دسته‌بندی دارد که براساس شدت علائم بیماری جذام هستند.
| دسته‌بندی | علائم | واکنش بیماری |
| جذام توبرکلوئید | تعداد کمی زخم مسطح که برخی بزرگ و بی‌حس بوده و برخی عصب را درگیر کرده‌اند | می‌تواند خود به خود درمان شده، دوام یافته یا به شکلی شدیدتر پیشرفت کند |
| جذام توبرکلوئید بینابینی | زخم‌ها شبیه به توبرکلوئید هستند اما تعدادشان بیشتر است و بیشتر عصب را درگیر کرده‌اند | ممکن است داوم یافته، به توبرکلوئید برگشته یا به نوع دیگری پیشرفت کنند |
| جذام نیمه بینابینی | لکه‌های (پلاک) قرمز رنگ، بی‌حسی متعادل، ورم غدد لنفاوی، درگیری بیشتر عصب | ممکن است برگشت کرده، دوام یافته یا به انواع دیگری پیشرفت کند |
| جذام لپرواماتوز بینابینی | زخم‌های فراوانی از جمله زخم‌های مسطح، برآمدگی برجسته، لکه‌های پوستی و غده‌ها. بی‌حسی بیشتر است | ممکن است دوام یافته، برگشت کرده یا پیشرفت کند |
| جذام لپرواماتوز | زخم‌های فراوان به همراه باکتری‌ها؛ ریزش مو؛ درگیری شدیدتر عصب به همراه ضخیم شدن عصب پیرامونی؛ ضعف بدن؛ از شکل‌افتادگی | برگشت ندارد |
علاوه بر این موارد، نوع دیگری از بیماری جذام وجود دارد که به آن جذام نامعین می‌گویند که در سیستم طبقه‌بندی ریدلی-جوپلینگ جای داده نشده است. این نوع جذام به‌عنوان شکلی بسیار اولیه از بیماری در نظر گرفته می‌شود که بیمار تنها یک زخم پوستی داشته که زخم به مقدار کمی بی‌حس می‌باشد.
جذام نامعین ممکن است برطرف شده یا پیشرفت کرده و به یکی از پنج نوع جذام ذکر شده در سیستم ریدلی-جوپلینگ تبدیل گردد.
درمان بیماری جذام
سازمان بهداشت جهانی یک روش چنددارویی را در سال 1995 برای درمان تمام انواع جذام ابداع کرد. این روش درمانی به‌صورت رایگان در سراسر جهان در دسترس می‌باشد.
علاوه بر این، برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها نیز برای درمان جذام از طریق نابود کردن باکتری‌های عامل آن مورد استفاده قرار می‌گیرند. این آنتی‌بیوتیک‌ها عبارتند از:
- داپسون
- ریفامپین
- کلوفازیمین
- مینوسایکلین
- افلوکساسین
پزشک شما احتمالا مصرف بیش از یک آنتی‌بیوتیک را به‌صورت همزمان تجویز خواهد کرد.
همچنین ممکن است پزشک مصرف داروهای ضدالتهابی نظیر آسپیرین، پردنيزون یا تالیدومید را توصیه کند. روند درمانی خوره جوزام چندین ماه و احتمالا 1 تا 2 سال به طول می‌انجامد.
اگر باردار هستید یا ممکن است باردار شوید، هرگز نباید تالیدومید مصرف کنید. این دارو می‌تواند باعث بروز نقایص شدید هنگام تولد شود.
عوارض جانبی جذام
تشخیص و درمان دیرهنگام می‌توانند به عوارض جانبی جدی منجر شوند. این عوارض عبارتند از:
- از شکل افتادگی
- ریزش مو، به‌ویژه موی ابروها و مژه‌ها
- ضعف عضلانی
- آسیب عصب دائمی در دستان و پاها
- ناتوانی در استفاده از دستان و پاها
- انسداد بینی مزمن، خونریزی بینی و افتادن تیغه بینی
- آماس رنگینه (التهاب عنبیۀ چشم)
- آب‌سیاه (گلوکم)؛ نوعی بیماری چشم که به عصب بینایی آسیب می‌رساند
- نابینایی (کوری)
- اختلال نعوظ (ED)
- ناباروری
- نارسایی کلیه