لیتیوم چیست و چه عوارضی دارد؟

لیتیوم دارویی است که پزشکان آن را برای پیشگیری یا درمان دوره‌های شیدایی (مانیا) در بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی تجویز می‌کنند. این دارو به تثبیت خلق‌وخوی بیمار کمک می‌کند.

اثرگذاری لیتیوم می‌تواند زندگی کسانی که مدیریت اختلال دوقطبی برایشان دشوار است را آسان کند، اما مصرف این دارو با عوارضی هم همراه است. در این مقاله به بررسی این دارو و اثرات جانبی کوتاه‌مدت و درازمدت آن خواهیم پرداخت.

اثرات کوتاه‌مدت لیتیوم

بر اساس مقاله‌ای که در مجله بین‌المللی اختلالات دوقطبی (International Journal of Bipolar Disorders) منتشر شده است، 67 تا 90 درصد از افرادی که لیتیوم مصرف دارند، حداقل یکی از عوارض جانبی این دارو را تجربه می‌کنند.

برخی از عوارض جانبی هنگام مصرف لیـتیوم برای اولین‌بار بروز کرده و با گذر زمان برطرف می‌شوند. به‌طورمثال، حالت تهوع یکی از عوارض جانبی لیتیوم است که 10 تا 20 درصد از افرادی که در دوره‌های اولیۀ مصرف این دارو هستند را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

سایر اثرات کوتاه‌مدت این دارو عبارت‌اند از:

• اسهال
• لرزش دست
• ناکارآمدی جنسی مانند کاهش لیبیدو یا اختلال نعوظ
• افزایش وزن

یکی دیگر از عوارض جانبی احتمالی این دارو کاهش قدرت شناختی است؛ وضعیتی که در آن فرد حس می‌کند مانند گذشته هوشیار یا سرحال نیست. گاهی اوقات ممکن است پزشک در تمایز بین افسردگی یا کاهش قدرت شناختی ناشی از مصرف لیتیوم با دشواری مواجه شود.

افرادی که لیتیوم مصرف می‌کنند باید به‌طور منظم آزمایش خون بدهند، چراکه تجمع این دارو در خون می‌تواند سمی باشد. بر اساس راهنمای موجود در بسته‌بندی این دارو، اگر سطح لیـتیوم در سرم خون بیشتر از 1.5 mEq/l باشد، می‌تواند مشکلاتی را برای سلامت به وجود آورد.

عوارض جانبی اولیۀ لیتیوم بالا در خون عبارت‌اند از:

• اسهال
• ضعف عضلانی
• عدم تعادل
• استفراغ

اگر سطح لیتیوم بالاتر از 2 mEq/l باشد، ممکن است بیمار عوارض بیشتری را تجربه کند:

• تاری دید
• سرگیجه
• ادرار شفاف و رقیق با حجم بالا
• وزوز گوش

اگر سطح لیتیوم بالاتر از 3 mEq/l باشد می‌تواند برای اندام‌های بدن خطرناک بوده و حتی باعث مرگ شود.

اگرچه علائمی که بالا به آن‌ها اشاره شد چهارچوبی کلی را برای خوانندگان فراهم می‌کنند، اما ذکر این نکته مهم است که عوارض جانبی این دارو ممکن است در سطوح مختلفی رخ دهند. به‌طورمثال، برخی از بیماران ممکن است وزوز گوش را در سطح زیر 2 mEq/l تجربه کنند.

در حال حاضر هیچ دارویی وجود ندارد که اوردوز (مصرف بیش‌ازحد) لیـتیوم را بتواند درمان کند. درمان این مشکل معمولاً زیر نظر داشتن بیمار، تصحیح سطوح الکترولیت‌ و انجام دیالیز برای تصفیه خون را شامل می‌شود.

اثرات درازمدت لیتیوم

نگران‌کننده‌ترین عوارض جانبی درازمدت این دارو کم‌کاری تیروئید و مشکلات کلیوی هستند.

بر اساس مقاله‌ای که در سال 2015 منتشر شد، این عوارض بیشتر در زنان زیر 60 سال رخ می‌دهند. همچنین این عوارض جانبی در افرادی که لیتیوم بیشتری در خون خود دارند شایع‌تر می‌باشند.

اختلال کلیه

بر اساس راهنمای موجود در بسته‌بندی لیتیوم، مصرف درازمدت این دارو می‌تواند توانایی کلیه‌ها برای کنسانتره کردن ادرار را تحت تاثیر قرار دهد. چنین مشکلی می‌تواند باعث بروز بیماری‌ای به نام دیابت بی‌مزه کلیوی (NDI) شود. علائم این بیماری عبارت‌اند از تشنگی شدید و تکرر ادرار.

دیابت بی‌مزه کلیوی می‌تواند باعث کمبود آب بدن شده و سطح لیـتیوم در خون را افزایش دهد. این اثرات می‌توانند برای کلیه‌ها و سایر اندام‌های بدن مضر و سمی باشند.

افرادی که لیتیوم مصرف دارند باید به‌طور منظم سطح سدیم و عملکرد کلیه خود را زیر نظر داشته باشند. اگر آزمایشات نشان دهند که بیمار با مشکلات کلیوی خفیف مواجه است، امکان دارد پزشک او دوز مصرفی لیتیوم را کاهش دهد. همچنین ممکن است پزشک لیتیوم را با داروی دیگری جایگزین کند.

مشکلات تیروئید

کم‌کاری تیروئید یکی دیگر از نگران‌های رایج در مصرف‌کنندگان لیتیوم است. این عارضه باعث می‌شود تا غده تیروئید به‌اندازۀ کافی هورمون تولید نکند.

علائم کم‌کاری تیروئید:

• افسردگی
• خشکی پوست
• خستگی
• عدم تحمل سرما
• دشواری در سریع فکر کردن
• افزایش وزن

فردی که لیتیوم مصرف می‌کند باید به‌طور منظم آزمایشات تیروئید انجام دهد تا عملکرد این غده توسط پزشک ارزیابی گردد.

پرکاری پاراتیروئید

لیتیوم نه تنها می‌تواند مشکلات درازمدتی را برای تیروئید به وجود آورد، بلکه می‌تواند غدد پاراتیروئید را نیز درگیر کند. این غدد عمدتاً وظیفۀ تنظیم سطح کلسیم در بدن را بر عهده دارند.

پرکاری پاراتیروئید می‌تواند توانایی بدن برای شناسایی کلسیم را تحت تاثیر قرار داده و به بروز عارضه‌ای به نام هایپرکلسمی منجر شود. هایپرکلسمی یا پرکلسیم‌خونی زمانی رخ می‌دهد که سطح کلسیم در بدن بیش‌ازحد بالا باشد.

هایپرکلسمی خود می‌تواند مشکلات بیشتری را به وجود آورد، ازجمله پوکی استخوان و مشکلات قلبی-عروقی.

بر اساس مقاله‌ای که در مجله Case Reports in Medicine منتشر شد، احتمال ابتلا به پرکاری پاراتیروئیدِ ناشی از مصرف لیتیوم در زنان چهار برابر بیشتر از مردان است.

اثرات لیتیوم در بارداری

زنانی که لیتیوم مصرف می‌کنند و قصد باردار شدن دارند، باید با پزشک خود دربارۀ این موضوع مشورت کنند. مصرف این دارو خطر بروز نووعی اختلال مادرزادی به نام ناهنجاری ابشتین را افزایش می‌دهد. این اختلال لت‌های دریچه سه لتی قلب را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

پزشکان معمولاً توقف مصرف لیتـیوم در دوران بارداری را توصیه نمی‌کنند و در عوض بر سطح لیتیوم در بدن بیمار نظارت دقیق دارند.

همچنین پزشک انجام آزمایش فراصوت برای قلب جنین را در هفتۀ شانزدهم تا بیستم بارداری توصیه خواهد کرد.

ازآنجایی‌که لیتیوم می‌تواند وارد شیر پستان مادر شود، پزشکان معمولاً مصرف آن را در دوران شیردهی توصیه نمی‌کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر دربارۀ این موضوع با پزشک خود مشورت کنید.

زمان مراجعه به پزشک

برای اینکه لیتیوم بیشترین اثرگذاری را داشته باشد، بیمار باید آن را به‌طور مداوم و روزانه مصرف کند. نخوردن حتی یک دوز از این دارو می‌تواند نحوۀ اثرگذاری آن را تحت تاثیر قرار دهد.

در صورت تجربۀ علائم بالا بودن سطح لیتیوم در بدن، به اورژانس مراجعه کنید:

• حس گیجی
• دشواری در راه رفتن
• افزایش شدید تشنگی
• لرزش شدید دست
• حالت تهوع و استفراغ شدید
• تغییرات در وضعیت بینایی