مالیخولیا یا سودازدگی چیست و چه علائمی دارد؟
مالیخولیا یا سودازدگی شکلی از اختلال افسردگی عمده (MDD) است که ویژگی‌های مالیخولیایی (سودائی) دارد. اگرچه انجمن روان‌پزشکان آمریکا (APA) درگذشته مالیخولیا را به‌عنوان یک اختلال خاص در نظر می‌گرفت، اما دیگر به‌عنوان یک بیماری روانی جداگانه محسوب نمی‌شود و در عوض به‌عنوان یک تصریح‌کنندۀ اختلال افسردگی عمده (MDD) شناخته می‌شود. این بدین معناست که مالیخولیا زیرشاخه‌ای از اختلال افسردگی عمده است.
MDD یک بیماری روانی مهم است که با احساس اندوه و ناامیدی مداوم و شدید همراه می‌باشد. این اختلال می‌تواند بسیاری از جنبه‌های زندگی نظیر شغل، مدرسه و روابط اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. MDD همچنین ممکن است در از دست دادن علاقه به انجام فعالیت‌هایی که زمانی از آنها لذت می‌بردید نقش داشته باشد و باعث شود تا روز را به شب رساندن به امری دشوار تبدیل گردد. این اختلال ممکن است بر روی خلق‌وخو، رفتار و همچنین عملکردهای فیزکی نظیر اشتها و خواب تاثیر بگذارد. افرادی که به MDD دچار هستند گاه‌به‌گاه حس می‌کنند که زندگی ارزش زندگی کردن را ندارد.
شدت و نوع علائم اختلال افسردگی عمده در هر فرد بسیار متفاوت هستند. برخی از مردم علائم مرسوم MDD را تجربه می‌کنند، در حالی که دیگران به سندرم‌های افزوده نظیر مالیخولیا و کاتاتونی (روان‌گسیختگی کاتاتونی) دچار می‌شوند. اغلب علائم MDD را می‌توان از طریق روند درمانی مدیریت کرد که این روند می‌تواند مصرف دارو و گفتاردرمانی را شامل شود.
علائم مالیخولیا
افرادی که به مالیخولیا دچار هستند، ممکن است علائم MDD را تجربه کنند که عبارتند از:
- احساس اندوه شدید و مداوم در درازمدت
- از دست دادن علاقه به انجام فعالیت‌هایی که زمانی از آنها لذت می‌بردید
- فقدان انرژی یا احساس خستگی
- احساس اضطراب یا زودرنجی
- پرخوری یا کم‌خوری
- بیش از حد خوابیدن یا کم‌خوابی
- تجربۀ تغییرات در حرکات بدن (مثلا تکان دادن مداوم پا در حالی که قبلا چنین عادتی نداشته‌اید)
- دشواری در تمرکز، تصمیم‌گیری و به یاد آوردن چیزهای مختلف
- فکر کردن یا صحبت کردن دربارۀ مرگ یا خودکشی
- تلاش برای خودکشی
این افراد همچنین ممکن است ویژگی‌های سودائی MDD را تجربه کنند:
- لذت نبردن از انجام اغلب یا تمام فعالیت‌های روزانه
- نداشتن واکنش به اخبار و رویدادهای مثبت
- حس شدید نومیدی و بی‌ارزشی
- اختلالات خواب
- کاهش وزن قابل‌توجه
- حس گناه شدید یا بیمورد که مداوم است
- علائم MDD که در صبح بدتر هستند
احتمال بروز ویژگی‌های سودائی در افرادی که مکررا علائم شدید MDD را تجربه می‌کنند بیشتر است. این علائم همچنین در کسانی که MDD با ویژگی‌های روان‌پریشی دارند بیشتر دیده می‌شوند.
تشخیص مالیخولیا
انجمن روان‌پزشکان آمریکا دیگر مالیخولیا را به‌عنوان شکل خاصی از افسردگی شناسایی نمی‌کند و آن را زیرشاخه‌ای از MDD می‌داند. وقتی نشانه‌های افسردگی و مالیخولیا در فردی پدیدار می‌شوند، به تشخیص آن «اختلال افسردگی عمده با ویژگی‌های سودائی (مالیخولیایی)» می‌گویند. برای انجام این تشخیص، پزشک معمولا سوالات زیر را از بیمار خواهد پرسید:
- آیا از رختخواب خارج شدن هنگام صبح و شروع روز برایتان دشوار است؟
- آیا علائم‌تان معمولا هنگام صبح یا شب بدتر هستند؟
- وضعیت خواب‌تان چگونه است؟
- آیا در الگوهای خواب‌تان تغییری را احساس کرده‌اید؟
- یک روز معمولی برای شما به چه صورت است؟
- آیا روتین روزانه‌تان به تازگی تغییری کرده است؟
- آیا از چیزهایی که قبلا لذت می‌بردید همچنان لذت می‌برید؟
- چه چیزی خلق‌وخوی‌تان را بهتر می‌کند؟
- آیا بیش از حد معمول با دشواری برای تمرکز کردن مواجه هستید؟
درمان مالیخولیا
اختلال افسردگی عمده معمولا با داروهای ضدافسردگی جدید نظیر بازدارنده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) درمان می‌شود. این گروه دارویی داروهای شناخته‌شده‌ای نظیر فلوکستین، سیتالوپرام یا پاروکستین را شامل می‌شود. با این حال، بسیاری از افراد مبتلا به MDD با ویژگی‌های سودائی ممکن است به داروهای ضدافسردگی قدیمی‌تر نظیر ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای، بازدارنده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs) یا بازدارنده‌های بازجذب سروتونین-نوراپینفرین مانند ونلافاکسین، واکنش بهتری نشان دهند. این داروها به مهار کردن تجزیۀ سروتونین و نوراپینفرین در مغز کمک می‌کنند و در نتیجه باعث می‌شوند تا مقدار مواد شیمیایی «حس خوب» در مغز بیشتر شود. گاهی اوقات ممکن است از برخی از داروهای ضد روان‌پریشی ناهمگون نظیر آریپیپرازول برای افزایش اثرات داروهای ضدافسردگی استفاده شود.
علاوه بر مصرف دارو، گفتاردرمانی نیز روشی مرسوم برای درمان MDD با ویژگی‌های سودائی می‌باشد. معمولا ترکیب این دو روش درمانی موثرتر از دنبال کردن یکی از روش‌ها به تنهایی است. گفتاردرمانی عبارت است از ملاقات منظم با یک روان‌شناس و صحبت کردن با او دربارۀ علائم و مشکلات مرتبط. این روش درمانی می‌تواند به یادگیری موارد زیر کمک کند:
- تطبیق یافتن با بحران یا سایر رویدادهای استرس‌زا
- جایگزین کردن باورها و رفتارهای منفی با باورها و رفتارهای مثبت و سالم
- بهبود مهارت‌های ارتباطی
- مقابله با چالش‌ها و حل مشکلات
- افزایش عزت نفس
- بازیابی حس رضایتمندی و کنترل در زندگی
گروه‌درمانی نیز می‌تواند به طرق مشابه به فرد کمک کند و این توانایی را به بیمار دهد تا بتواند احساسات خود را با افراد دیگری که شرایط مشابهی دارند به اشتراک بگذارد.
در موارد شدید ممکن است برای تسکین علائم مالیخولیا از درمان با ضربه الکتریکی تشنج‌آور (ECT) استفاده شود. در این روش درمانی الکترودها به سر بیمار وصل می‌شوند تا ایمپالس‌های برقی را به مغز ارسال کرده و یک تشنج خفیف را به‌وجود آورند. در حال حاضر ECT یک روش درمانی ایمن و موثر برای اختلالات خلقی و بیماری‌های روانی در نظر گرفته می‌شود، اما همچنان در میان مردم نوعی بدنامی را با خود یدک می‌کشد. در نتیجه، ممکن است از این روش برای درمان اولیه مالیخولیا استفاده نشود. با این حال، یک برنامۀ درمانی که ترکیبی از مصرف دارو، گفتاردرمانی و ECT است، شاید بهترین روند درمانی برای مالیخولیا یا اختلال افسردگی عمده با ویژگی‌های سودائی باشد.
پیشگیری از خودکشی
اگر فکر می‌کنید کسی از اطرافیان شما در خطر خودآزاری یا آسیب رساندن به دیگران است، اقدامات زیر را انجام دهید:
- تماس با 110 یا 115 یا اورژانس محلی
- تا زمان رسیدن کمک در کنار فرد باقی بمانید
- اسلحه، چاقو، دارو یا هر چیزی که می‌تواند آسیب برساند را از فرد دور کنید
- به حرف‌های او گوش دهید و از قضاوت کردن، بحث کردن، تهدید یا فریاد زدن خودداری کنید