اسکیزوفرنی | شیزوفرنی چیست و چه علائمی دارد
شیزوفرنی یا اسکیزوفرنی (Schizophrenia) یک اختلال روانی مزمن و شدید است که نحوۀ تفکر، احساس و رفتارهای فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. افرادی که به شیزوفرنی دچار هستند ممکن است ارتباط خود با دنیای واقعی را از دست بدهند. اگرچه شیزوفرنی نسبت به سایر اختلالات روانی چندان شایع نیست، اما علائم آن می‌توانند بسیار عاجزکننده باشند.
علائم اسکیزوفرنی
علائم اسکیزوفرنی معمولا در دورۀ 16 تا 30 سالگی پدیدار می‌گردند. در برخی موارد نادر، کودکان نیز به شیزوفرنی مبتلا می‌شوند. علائم شیزوفرنی به سه دسته تقسیم می‌شوند: مثبت، منفی و شناختی.
علائم مثبت
این علائم رفتارهای روانپریشی هستند که به طور کلی در میان افراد سالم دیده نمی شوند. افرادی که با علائم مثبت مواجه هستند، ممکن است ارتباط خود با برخی از جنبه‌های دنیای واقعی را از دست بدهند. این علائم از این قرارند:
- هذیان
- توهم
- اختلالات فکری (فکر کردن به طورغیرمعمول یا ناکارآمد)
- اختلالات حرکتی (حرکات آشفتۀ بدن)
علائم منفی
این علائم با بروز اختلالات در احساسات طبیعی و رفتارها همراه هستند.
- Flat affect – کاهش بروز احساسات از طریق حرکات صورت یا لحنِ صدا
- کاهش احساس لذت در زندگی روزمره
- دشواری در شروع یا ادامه دادن فعالیت‌ها
- کم‌حرف شدن
علائم شناختی
برای برخی از بیماران، علائم شناختی شیزوفرنی خفیف بوده و برای سایر افراد این علائم شدید هستند. بیماران ممکن است تغییراتی را در حافظه یا سایر جنبه‌های فکر کردن خود تجربه کنند.
- عملکرد اجرایی ضعیف (عدم توانایی درک اطلاعات و استفاده از آنها برای تصمیم‌گیری)
- مشکل در تمرکز کردن یا توجه کردن
- مشکل در استفاده از اطلاعاتی که به تازگی کسب کرده‌اید
عوامل خطر
عوامل مختلفی در خطر ابتلا به اسکیزوفرنی نقش دارند.
ژن‌ها و محیط: دانشمندان می‌دانند که شیزوفرنی در مواردی یک اختلال خانوادگی است. البته افراد زیادی وجود دارند که به شیزوفرنی مبتلا هستند، اما هیچگونه سابقه‌ای از این بیماری در خانوادۀ آنها وجود ندارد. همچنین افرادی هستند که یک یا دو نفر از اعضای خانوادۀ آنها به شیزوفرنی مبتلا است، اما این اختلال در آنها وجود ندارد.
دانشمندان باور دارند که بسیاری از ژن‌های مختلف می‌توانند خطر ابتلا به شیزوفرنی را افزایش دهند، اما یک ژنِ واحد و خاص وجود ندارد که باعث بروز این اختلال شود. هنوز این امکان وجود ندارد که بتوان از طریق اطلاعات ژنتیکی، ابتلا به شیزوفرنی را پیش‌بینی کرد.
خودنگاره‌ای از یک فرد مبتلا به شیزوفرنی که نشان‌دهندۀ درکِ فرد از تجربۀ غلط خود از واقعیت است.
دانشمندان همچنین عقیده دارند که تعاملات میانِ ژن‌ها و جنبه‌های محیط زندگیِ فرد برای بروز شیزوفـرنی ضروری هستند. عوامل محیطی عبارتند از:
- قرار گرفتن در معرض ویروس‌ها
- سوءتغذیه قبل از به دنیا آمدن
- مشکلات هنگام به دنیا آمدن
- عوامل روانی-اجتماعی
تفاوت در ساختار و شیمیِ مغز: دانشمندان فکر می‌کنند که عدم تعادل در واکنش‌های شیماییِ همبسته و پیچیدۀ مغز که شامل انتقال‌دهنده‌های عصبیِ دوپامین و گلوتامات هستند – و همچنین احتمالا سایر انتقال‌دهنده‌ها – در ابتلا به شیزوفـرنی نقش دارند.
برخی از متخصصین نیز باور دارند که بروز مشکلاتی در دروۀ رشد مغز جنین، قبل از به دنیا آمدن، میتواند منجر به ارتباطات ناقص در مغز گردد. همچنین مغز انسان در دوران بلوغ دچار تغییرات اساسی می‌شود و این تغییرات می‌توانند باعث برانگیختگی علائم روانپریشی در افرادی شوند که از لحاظ ژنتیک یا تفاوت‌های مغزی آسیب‌پذیر هستند.
درمان اسکیزوفرنی
از آنجا که علت اسکیزوفرنی هنوز ناشناخته است، برای درمان آن بر حذف نشانه‌های این بیماری تمرکز می‌کنند. درمان شیزوفرنی شامل موارد زیر است:
داروهای ضدروانپریشی
داروهای ضدروانپریشی معمولاً به صورت قرص یا شربت و روزانه مصرف می‌شوند. بعضی از داروهای ضدروانپریشی تزریقی هستند که یک یا دو بار در ماه تجویز می‌شوند. بدن برخی از افراد به این داروها واکنش نشان می‌دهد و باعث بروز عوارض جانبی می‌گردد، اما بیشتر عوارض جانبی پس از چند روز برطرف می‌شوند. پزشکان و بیماران باید برای پیدا کردن بهترین دارو یا ترکیب داروی و دوز مناسب با یکدیگر همکاری کنند.
رایج‌ترین داروهای اسکیزوفرنی عبارت‌اند از:
- ریسپریدون – این دارو نسبت به داروهای ضدروان‌پریشیِ مرسوم کمتر اثرات آرام‌بخش دارد. افزایش وزن و دیابت از عوارض جانبیِ احتمالی این دارو هستند، اما در مقایسه با کلوزاپین یا الانزاپین، احتمال بروز این عوارض جانبی کمتر می‌باشد.
- الانزاپین – این دارو ممکن است علائم منفی اسکیزوفرنی را بهبود دهد. بااین‌حال، خطر افزایش وزن و بروز دیابت با مصرف این دارو بسیار جدی می‌باشد.
- کوئتیاپین – مصرف این دارو با خطر افزایش وزن و دیابت همراه است، اما این خطر از داروهای کلوزاپین یا الانزاپین کمتر می‌باشد.
- زیپراسیدون – این دارو خطر افزایش وزن و دیابت دارد که البته این خطر نسبت به داروهای ضدروانپریشی مرسوم کمتر است. بااین‌وجود، مصرف زیپراسیدون ممکن است با بروز آریتمی قلب در ارتباط باشد.
- کلوزاپین – این دارو برای بیمارانی که در برابر درمان مقاوم هستند موثر است. گفته می‌شود که کلوزاپین رفتارهای خودکشی در بیماران مبتلا به شیزوفرنی را کاهش می‌دهد. خطر افزایش وزن و دیابت با مصرف این دارو بالا است.
- هالوپریدول – یکی از داروهای ضدروانپریشی است که برای درمان اسکیزوفرنی مورد استفاده قرار می‌گیرد و اثرگذاری درازمدتی دارد (چند هفته).
اصلی‌ترین گزینۀ درمانی برای اسکیزوفرنی مصرف دارو می‌باشد. متاسفانه مصرف منظم دارو یکی از مشکلات جدی است که بیماران با آن مواجه‌اند. افرادی که به این اختلال دچارند معمولاً در طول دوره‌های طولانی در زندگی خود از مصرف دارو دست می‌کشند و متاسفانه مشکلات بسیاری برای خود و اطرافیان به وجود می‌آورند.
بیمار شیزوفرنی باید همواره به مصرف دارو ادامه دهد (حتی اگر علائم برطرف شوند)، در غیر این صورت علائم برمی‌گردند.
روان‌درمانی
این روش پس از این که بیماران و پزشکان دارویی را که برای آنها مناسب است پیدا می‌کنند، مفید هستند. یادگیری و استفاده از مهارت‌های مقابله‌ای برای مواجه با چالش‌های روزمره اسکیزوفرنی به مردم کمک می‌کند تا اهداف زندگی خود مانند تحصیل و کار را دنبال کنند. افرادی که در روان‌درمانی مشارکت دارند، احتمال عود کردن بیماری و یا بستری شدن آنها کمتر است.
مراقبت‌های ویژه تخصصی (CSC)
این مدل درمان شیزوفرنی دارو، روان‌درمانی، مدیریت پرونده، مشارکت خانواده و پشتیبانی از خدمات تحصیلی و اشتغال را با هدف کاهش نشانه‌ها و بهبود کیفیت زندگی ادغام می‌کند.
چگونه می‌توانم به کسی که اسکیزوفرنی دارد کمک کنم؟
مراقبت و حمایت از یکی عزیزان مبتلا به اسکیزوفرنی میتواند سخت باشد. دشوار است بدانیم چگونه به کسی پاسخ می‌دهیم که اظهارات عجیب و غریب یا نادرست دارد. مهم است بدانیم که اسکیزوفرنی میتواند یک بیماری بیولوژیکی است.
برخی از مواردی که می‌توانید برای کمک به عزیزانتان انجام دهید عبارت‌اند از:
- آنها را تشویق کنید تا در مراحل درمان اسکیزوفرنی بمانند.
- به یاد داشته باشید که اعتقادات و توهمات آنها بسیار واقعی به نظر می‌رسند.
- به آنها بگویید که شما تصدیق می‌کنید که هر کسی حق دیدن همه چیز را دارد.
- مودب، حامی و مهربان باشید اما رفتار خطرناک یا نامناسب را تحمل نکنید.
