دیابت چیست و چه علائمی دارد؟
دیابت گروهی از بیماریهایی است که در اثر آنها بدن دیگر قادر به تولید انسولین کافی نیست، به انسولین تولید شده واکنش مناسبی نمیدهد، یا ترکیبی از این دو مشکل را تجربه میکند. وقتی این مشکلات اتفاق میافتند، بدن دیگر قادر نیست تا قند را از خون به داخل سلولها منتقل کند. این باعث میشود تا سطوح قند خون افزایش یابند.
گلوکز نوعی قند است که در خون وجود دارد و یکی از اصلیترین منابع انرژی در بدن میباشد. کمبود انسولین یا مقاومت به انسولین باعث میشود تا قند در خون جمع شود و این میتواند به بروز بسیاری از مشکلات سلامتی منجر گردد.
سه نوع اصلی دیابت عبارتند از:
- دیابت نوع 1
- دیابت نوع 2
- دیابت بارداری
علت دیابت چیست؟
دیابت نوع 1
این باور وجود دارد که دیابت نوع 1، از بیماریهای خود ایمنی میباشد. یعنی سیستم ایمنی بدن شما به اشتباه به سلولهای بتا در لوزالمعده – که انسولین را تولید میکنند – حمله کرده و آنها را از بین میبرد. آسیب ناشی از این دیـابت دائمی است.
اینکه چه چیزی باعث تشویق این حمله میشود هنوز مشخص نیست. ممکن است دلایل ژنتیکی و محیطی در این فرآیند نقش داشته باشند. تصور میشود که عواملِ سبک زندگی در بروز این مشکل نقشی ندارند.
دیابت نوع 2
دیـابت نوع 2 با مقاومت به انسولین شروع میشود. یعنی بدن شما دیگر نمیتواند به طور موثر از انسولین استفاده کند. این باعث میشود تا لوزالمعده برای تولید بیشتر انسولین تحریک شود، تا زمانی که دیگر نمیتواند نیازهای بدن را برطرف کند. در این وضعیت تولید انسولین کاهش مییابد که در نهایت به افزایش قند خون منجر میگردد.
علت دقیقِ دیـابت نوع 2 مشخص نیست، اما عوامل موثر در بروز این بیماری عبارتند از:
- ژنتیک
- ورزش نکردن
- اضافه وزن
همچنین ممکن است عوامل سلامتی و محیطی نیز در این بیماری نقش داشته باشند.
دیابت بارداری
دیـابت بارداری ناشی از تولید هورمونهایی در دوران بارداری است که انسولین را مسدود میکنند. این نوع دیـابت تنها در دوران بارداری بروز میکند.
علائم دیابت
علائم کلی دیـابت عبارتند از:
- عطش و گرسنگی شدید
- تکرر ادرار
- خوابآلودگی یا خستگی
- خارش و خشکی پوست
- تاری دید
- زخمهایی که دیر خوب میشوند
دیابت نوع 2 میتواند باعث بروز لکههای تیره در قسمتهایی از پوست – زیربغل و گردن – شود. از آنجایی که دیـابت نوع 2 معمولا برای تشخیص به زمان بیشتری نیاز دارد، ممکن است علائمی نظیر درد یا بیحسی پاها را در زمانِ تشخیص بیماری تجربه کنید.
دیـابت نوع 1 معمولا پیشرفت سریعتری دارد و میتواند باعث بروز علائمی نظیر کاهش وزن یا مشکلی به نام کتواسیدوز دیابتی شود. کتواسیدوز دیابتی زمانی بروز میکند که شما قند خون بسیار بالایی داشته باشید، اما انسولین در بدنتان کم بوده یا اصلا وجود نداشته باشد.
علائم هر دو دیـابت میتوانند در هر سنوسالی پدیدار شوند، اما به طور کلی دیابت نوع 1 در کودکان و نوجوانان دیده میشود. دیابت نوع 2 در افرادی مشاهده میشود که بالای 45 سال سن دارند. البته موارد تشخیص دیابت نوع 2 در افراد جوانتر نیز رو به افزایش است و این ناشی از کمتحرکی و افزایش وزن در میان جوامع مختلف میباشد.
دیابت چقدر شایع است؟
حدود 30.3 میلیون نفر در آمریکا به دیـابت مبتلا هستند. حدود 5 تا 10 درصد به دیابت نوع 1 و 90 تا 95 درصد به دیابت نوع 2 مبتلا میباشند.
جدیدترین آمار نشان میدهد که دیـابت به تازگی در 1.5 میلیون بزرگسال در سال 2015 تشخیص داده شده است. تصور میشود که 84.1 میلیون نفر به پیشدیابت مبتلا باشند، اما اغلب کسانی که به پیشدیابت دچار هستند، خودشان از این وضعیت خبر ندارند.
پیشدیابت زمانی پدیدار میشود که گلوکز خون بیشتر از حد عادی باشد، اما به اندازهای بالا نباشد که بتوان آن را بهعنوان دیابت شناسایی کرد.
اگر سابقۀ دیـابت در خانوادۀ شما وجود دارد، احتمال ابتلای شما به این بیماری بیشتر است.
سایر عوامل خطر دیـابت نوع 2 عبارتند از:
- کمتحرکی
- اضافه وزن
- تجربۀ دیابت بارداری یا پیشدیابت
عوارض جانبی بالقوۀ
عوارض جانبی دیابت معمولا در گذر زمان بروز میکنند. کنترل نامناسبِ قند خون باعث افزایش خطر مشکلات جدی میشود که میتوانند جان بیمار را تهدید کنند. عوارض جانبی مزمن دیابت عبارتند از:
- بیماری عروق که به حمله قلبی یا سکته مغزی منجر میشود
- مشکلات چشم
- عفونت یا بیماریهای پوستی
- آسیب عصبی یا نوروپاتی
- آسیب کلیه
- قطع عضو ناشی از آسیب عصبی یا بیماری عروق
دیـابت نوع 2 ممکن است خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را نیز افزایش دهد، به ویژه اگر قند خونتان را به خوبی کنترل نکرده باشید.
عوارض جانبی در بارداری
بالا بودن قند خون در دوران بارداری میتواند برای مادر و کودک مضر باشد و خطر این موارد را افزایش میدهد:
- فشارخون بالا
- پرهاکلامپسی
- سقط جنین یا مردهزایی
- نقائص هنگام تولد
روشهای درمان دیابت
برای درمان و کنترل هر کدام از انواع دیابت، باید زیر نظر پزشک بوده و همکاری نزدیکی با او داشته باشید.
هدف اصلی این است که سطوح گلوکز خون در طیف مناسبی نگه داشته شود. پزشک به شما اطلاع خواهد داد که طیف مناسب شما کدام میباشد. این طیفها متفاوت هستند و به نوع دیابت، سن و وجودِ عوارض جانبی بستگی دارند.
اگر به دیـابت بارداری دچار هستید، هدفتان باید به گونهای باشد که قند خونتان کمتر از قند خون افرادی که به دیگر انواع دیابت مبتلا هستند نباشد.
فعالیت جسمانی بخش مهمی از روند درمانی و مدیریت دیـابت است. از پزشک خود برای تنظیمِ یک برنامۀ ورزش هوازی کمک بگیرید. رژیم غذایی نیز نقش مهمی در کنترل دیابت دارد. همچنین باید فشارخون و کلسترول خود را زیر نظر داشته باشید.
درمان دیابت نوع 1
تمام مبتلایان به دیـابت نوع 1 باید برای ادامۀ زندگی انسولین دریافت کنند؛ زیرا آسیبِ وارد شده به لوزالمعده در این افراد دائمی است. انواع مختلفی از انسولین در دسترس است که هر کدام زمانهای متفاوتی برای شروع، اوج گرفتن و مدت زمان تاثیرگذاری دارند.
انسولین در زیر پوست تزریق میشود. پزشک به شما نشان خواهد داد که چگونه انسولین را تزریق کنید. همچنین میتوانید از پمپ انسولین استفاده کنید که نوعی دستگاه است که میتوانید آن را پوشیده و برای آزاد کردن یک دوز مشخص آن را تنظیم کنید. امروزه دستگاههای کنترل گلوکز خون وجود دارند که قند شما را در طولِ 24 ساعت روز بررسی میکنند.
باید قند خون خود را در طول روز زیر نظر داشته باشید. همچنین ممکن است به مصرف داروهای کنترل کلسترول، فشارخون بالا و… نیاز داشته باشید.
درمان دیابت نوع 2
دیابت نوع 2 از طریق رژیم غذایی و ورزش مدیریت میشود و همچنین میتوان با مصرف برخی داروها آن را درمان و قند خون را کنترل کرد. اولین دارویی که معمولا برای این نوع دیـابت تجویز میشود متفورمین است. این دارو به بدن کمک میکند تا به طور موثرتری از انسولین استفاده کند. اگر متفورمین جوابگو نباشد، پزشک به سراغ سایر داروها میرود.
باید قند خون خود را زیر نظر داشته باشید. همچنین ممکن است به مصرف داروهای کنترل فشارخون و کلسترول نیاز باشد.
پیشگیری
هیچ نوع روش پیشگیرانهای برای دیـابت نوع 1 وجود ندارد.
میتوانید با استفاده از روشهای زیر خطر دیابت نوع 2 را کاهش دهید:
- کنترل وزن و مدیریت رژیم غذایی
- ورزش منظم
- پرهیز از سیگار کشیدن، تریگلیسرید بالا و کاهش سطوح کلسترول HDL
اگر تجربۀ دیـابت بارداری یا پیشدیابت را دارید، این روشها میتوانند شروع دیابت نوع 2 را به تاخیر انداخته یا از آن پیشگیری کنند.
کلام آخر
درمان قطعی برای دیـابت نوع 1 وجود ندارد. این بیماری نیاز به مدیریت دائمی دارد. البته با نظارت مداوم و دنبال کردن روشهای درمانی، ممکن است بتوانید از عوارض جانبی خطرناک و جدی این بیماری پیشگیری کنید.
اگر با پزشک خود همکاری داشته و تصمیمهای خوبی در سبک زندگی خود بگیرید، به احتمال زیاد میتوانید دیابت نوع 2 را با موفقیت مدیریت کنید.
اگر به دیـابت بارداری مبتلا هستید، به احتمال زیاد این مشکل بعد از به دنیا آمدن کودکتان برطرف میگردد (البته احتمال ابتلا به دیـابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی افزایش مییابد).