بیماری روانی چیست و چگونه تشخیص داده می‌شود؟
بیماری روانی یا اختلال روانی (mental illness) باعث بروز تغییر در احساسات، افکار یا رفتارها می‌شود یا ممکن است ترکیبی از این موارد باشد. بیماری‌های روانی با پریشانی و یا مشکلات عملکردی در اجتماع، محل کار یا خانواده در ارتباط هستند.
می‌بایست به این نکته توجه داشت که بیماری روانی شایع است. به آمار سالانۀ زیر توجه کنید:
- از هر پنج آمریکایی بزرگ‌سال، یک نفر (19 درصد) به نوعی بیماری روانی دچار است.
- از هر 24 نفر، یک نفر (4.1 درصد) به بیماری روانی جدی دچار است.
- از هر 12 نفر، یک نفر (8.5 درصد) دارای اختلال سوءمصرف موادِ (SUD) قابل‌تشخیص است.
اختلال روانی قابل‌درمان است. بخش عمدۀ افرادی که به بیمار روانی مبتلا هستند می‌توانند زندگی عادی و روزانۀ خود را ادامه دهند.
سلامت روان
سلامت روان عبارت است از عملکرد مؤثر در فعالیت‌های روزانه که به موارد زیر ختم می‌شود:
- فعالیت‌های ثمربخش (کار، مدرسه، سرپرستی)
- روابط سالم
- تواناییِ تطبیق دادن خود با تغییرات و مقابله با مشکلات
بیماری روانی چیست؟
بیماری روانی به مجموعۀ کلی اختلالات روانیِ قابل‌تشخیص اشاره دارد. این اختلالات ویژگی‌های زیر را شامل می‌شوند:
- تغییرات چشمگیر در افکار، احساسات و یا رفتارها
- پریشانی و یا مشکل در عملکردهای اجتماعی، کاری یا خانوادگی
سلامت روان اساسِ احساسات، افکار، ارتباطات، یادگیری، انعطاف‌پذیری و عزت نفس است. سلامت روان همچنین مهم‌ترین عامل در روابط، سلامت شخصی و عاطفی و نقش داشتن در جامعه یا اجتماع است.
بسیاری از افرادی که به بیماری روانی دچارند تمایلی به صحبت کردن دربارۀ این موضوع ندارند. اما اختلال روانی چیزی نیست که باعث خجالت‌زدگی‌تان شود؛ بلکه نوعی وضعیت پزشکی است، مانند بیماری قلبی یا دیابت. فراموش نکنید که بیماری‌های روانی قابل‌درمان‌اند. پژوهش‌ها همواره در حال گسترش درکِ ما از عملکرد مغز انسان هستند و روش‌های درمانی مناسبی وجود دارند که به مدیریت اختلالات روانی کمک می‌کنند.
بیماری روانی تبعیض قائل نمی‌شود و ممکن است فارغ از سن، جنسیت، موقعیت جغرافیایی، درآمد، وضعیت اجتماعی، نژاد/قومیت، مذهب/معنویت، گرایش جنسی، پیش‌زمینه یا سایر جنبه‌های هویت فرهنگی، در هر کسی بروز کند. اگرچه احتمال بروز بیماری روانی در هر سن‌وسالی وجود دارد، اما سه‌چهارم از تمامی موارد بیماری‌های روانی از سن 24 سالگی شروع می‌شوند.
اختلالات روانی شکل‌های مختلفی دارند. برخی خفیف بوده و تنها به‌طور محدود در زندگی روزمره تداخل ایجاد می‌کنند؛ مانند برخی از ترس‌های غیرعادی (فوبیا). اما سایر بیماری‌های روانی به حدی شدید هستند که ممکن است کار بیمار را به بستری شدن در بیمارستان بکشانند.
نکته: بیماری روانی جدی درواقع نوعی اختلال روانی، رفتاری یا احساسی است (به‌جز اختلالات توسعه‌ای و سوءمصرف مواد) که به اختلالات عملکردی جدی منجر می‌شود و به‌طور چشمگیری در فعالیت‌های مهم زندگی محدودیت به وجود می‌آورد. برخی از بیماری‌های روانی جدی عبارت‌اند از اختلال افسردگی عمده، شیزوفرنی و اختلال دوقطبی.
تشخیص بیماری روانی
اختلالات روانی قابل‌درمان‌اند و امکان بهبودی آن‌ها وجود دارد. بسیاری از افراد مبتلا به بیماری روانی به عملکرد کامل خود بازمی‌گردند. برخی از بیماری‌های روانی قابل‌پیشگیری‌اند.
هنوز دقیقاً مشخص نیست که چه زمانی مشکل خلقی یا فکری به حدی جدی می‌شود که سلامت روان را با مشکل مواجه می‌کند. به‌طور مثال، گاهی اوقات داشتن خلقِ افسرده امری عادی است؛ مثلاً وقتی یکی از نزدیکان فرد از دنیا می‌رود. اما اگر خلقِ افسرده باعث پریشانی شود یا در عملکرد عادی مشکل ایجاد کند، بهتر است فرد به متخصص مراجعه کند. ممکن است دوستان یا اعضای خانواده تغییرات یا مشکلاتی را مشاهده کنند که خود فرد قادر به مشاهدۀ آن‌ها نیست.
برخی از بیماری‌های روانی ممکن است با یک وضعیت پزشکی در ارتباط بوده یا به آن شبیه باشند. به‌طور مثال، علائم افسردگی می‌توانند با بیماری تیروئید مرتبط باشند. درنتیجه تشخیص بیماری روانی معمولاً یک ارزیابی کامل و معاینۀ جسمی بیماری را شامل می‌شود. این ارزیابی ممکن است آزمایش خون و یا آزمایش‌های عصبی را در بربگیرد.
افراد مختلف از فرهنگ‌های گوناگون ممکن است بیماری‌های روانی را به شکل‌های متفاوتی بروز دهند. به‌طور مثال، احتمال مراجعۀ برخی از افراد به پزشک به دلیل علائم جسمانیِ ناشی از بیماری روانی بیشتر است. همچنین برخی از فرهنگ‌ها نگاه متفاوتی به اختلالات روانی دارند.
متأسفانه نگاه بدی که به بیماری روانی و روش‌های درمان آن وجود دارد، باعث می‌شود تا بسیاری از مردم به دنبال تشخیص و درمان این اختلالات نروند.
درمان و خودیاری
تشخیص بیماری روانی با نیاز به درمان یکسان نیست. نیاز به درمان به شدت علائم بستگی دارد و اینکه علائم تا چه حد باعث پریشانی شده و زندگی روزمرۀ فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. همچنین خطرات و فواید روش‌های درمانی و سایر عوامل بررسی می‌شوند.
درمان‌های مرتبط با سلامت روان بر اساس برنامه‌های شخصی‌سازی‌شده طراحی می‌شوند که یک روان‌شناس و یک فرد دیگر (و اعضای خانواده در صورت علاقۀ بیمار) در آن دخیل هستند. برنامۀ درمانی ممکن است شامل گفتار‌درمانی، مصرف دارو یا سایر روش‌های درمانی باشد. در اغلب موارد ترکیبی از تراپی و مصرف دارو مؤثرترین روش است. روش‌های درمانی مکمل و جایگزین نیز بسیار استفاده می‌شوند.
خودیاری و دریافت حمایت می‌تواند برای مقابلۀ فرد با بیماری و بازیابی سلامت بسیار مهم باشد. تغییرات در سبک زندگی نظیر تغذیۀ خوب، ورزش و خواب کافی می‌توانند به بهبود سلامت روان و بازیابی سلامت کمک کنند. یک برنامۀ درمانی جامع ممکن است شامل فعالیت‌های شخصی باشد (مثلاً تغییرات در سبک زندگی، گروه‌های حمایتی یا ورزش) که بازیابی و سلامت فرد را بهبود می‌دهند.
روان‌پزشکان و روان‌شناسان به بیماران و خانواده‌ها کمک می‌کنند تا بیماری‌های روانی را بهتر درک کرده و متوجه شوند که چه راه‌کارهایی برای مقابله یا کنترل علائم و بهبود وضعیت سلامت روان در اختیار دارند.
فهرست بیماری‌های روانی شایع
10 مورد از شایع‌ترین اختلالات روانی عبارت‌اند از:
- اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
- اختلالات روان‌پریشی
- سوءمصرف مواد
- اختلالات کنترل تکانه
- اختلالات شخصیتی
- اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD)
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- اوتیسم
- اختلالات خلقی
- اختلالات خورد