روان پریشی یا سایکوزیس چيست؟
روان پریشی یا سایکوزیس داشتن رابطه‌ای معیوب با حقیقت را توصیف میکند. روان پریشی علامتی از اختلالات روانی جدی است. افرادی که روان پریشی دارند، ممکن است توهمات و خیال باطل را تجربه کنند.
توهمات تجربیاتی حسی هستند که در فقدان یک محرک واقعی رخ می‌دهند. به طور مثال، فردی که توهمات شنوایی دارد، ممکن است صدا فریاد زدن مادر خود را بشنود، در حالی که مادرش پیش او نیست. یا فردی که توهمات دیداری دارد، ممکن است چیزی را ببیند – مثلا دیدن یک فرد – که وجود واقعی ندارد.
فردی که روان‌پریشی را تجربه میکند، ممکن است با افکاری روبه‌رو شود که با شواهد واقعی تناقض دارند. به این افکار خیال باطل گفته می‌شود. برخی از افرادی که روان‌پریشی دارند نیز ممکن است کاهش انگیزه و انزوای اجتماعی را تجربه کنند.
این تجربیات می‌توانند وحشتناک باشند و همچنین ممکن است باعث شوند که فرد روان‌پریش به خود یا دیگران آسیب برساند. اگر خودتان یا اطرافیان‌تان با علائم روان پریشی مواجه هستید، بسیار مهم است که سریعا پزشک را از این موضوع مطلع کنید.
تشخیص علائم روان پریشی
علائم روان پریشی عبارتند:
- دشواری در تمرکز
- خلق افسرده
- بیش از حد خوابیدن یا کم خوابیدن
- اضطراب
- بدگمانی
- روگردانی از خانواده و دوستان
- توهمات
- خیال باطل
- گفتار آشفته مانند تغییر بدون نظم موضوعات
- افسردگی
- افکار خودکشی یا اقدام برای خودکشی
پیشگیری از خودکشی
اگر فکر می‌کنید که فردی از اطرافیان‌تان در خطر خودآزاری یا آسیب رساندن به دیگران است، اقدامات زیر را انجام دهید:
- تماس با 110 یا اورژانس محلی
- باقی ماندن در کنار فرد تا زمان فرا رسیدن کمک
- دور کردن فرد از هرگونه اسلحه، دارو یا سایر وسایل آسیب‌رسان
- گوش دادن به صحبت‌های او و خودداری از جدال، تهدید یا فریاد ردن
خیال باطل و توهمات
خیال باطل و توهمات دو علامت کاملا متفاوت هستند که معمولا توسط افراد روان‌پریش تجربه می‌شوند. خیال باطل و توهمات، در نظر فردی که آنها را تجربه میکند، واقعی به نظر می‌رسند.
خیال باطل
خیال باطل یک باور یا احساس غلط است که اگرچه با واقعیت تضاد دارد، اما فرد کاملا به آن معتقد است. خیال باطل می‌تواند پارانویا (بدگمانی)، خیال‌های باطل بلندپروازانه و خیال‌های باطل مرتبط با جسم را در برگیرد.
افرادی که خیال باطل پارانویا دارند، ممکن است تصور کنند که همواره درحال تعقیب شدن هستند یا پیام‌های پنهانی را دریافت می‌کنند. فردی که خیال باطل بلندپروازانه دارد، با حس اغراق‌آمیز مهم بودن مواجه است. خیال باطل جسمی زمانی رخ می‌دهد که فرد باور کند به یک بیماری لاعلاج مبتلا است، در حالی که در واقعیت کاملا سالم می‌باشد.
توهمات
توهم یک ادراک حسی است که در غیبت محرک خارجی رخ می‌دهد. یعنی فرد چیزی را می‌بیند، می‌شنود، حس کرده یا استشمام میکند که در حضور او وجود ندارد. فردی که به توهم دچار است، ممکن است چیزهایی را ببیند که عملا وجود ندارند، یا ممکن است در تنهایی خود، صدای صحبت کردن مردم را بشنود.
علل روان پریشی
هر مورد از روان‌پریشی از دیگری متفاوت است و دلیل آن همیشه به طور دقیق مشخص نیست. برخی از بیماری‌ها وجود دارند که باعث بروز روان‌پریشی می‌شوند. با این حال، عوامل محرک روان‌پریشی نظیر مصرف مواد، کمبود خواب و سایر عوامل محیطی نیز می‌توانند در بروز این مشکل نقش داشته باشند. بعلاوه، برخی موقعیت‌های خاص می‌توانند به انواع خاصی از روان پریشی منجر شوند.
بیماری‌ها
بیماری‌هایی که می‌توانند باعث بروز روان‌پریشی شوند عبارتند از:
- بیماری‌های مغز نظیر بیماری پارکینسون، بیماری هانتینگتون و برخی از اختلالات کروموزومی
- تومورها یا کیست‌های مغزی
برخی از انواع زوال عقل ممکن است به بروز روان پریشی منجر شوند:
- زوال عقل ناشی از بیماری آلزایمر
- زوال عقل ناشی از HIV، سیفلیس و سایر عفونت‌هایی که به مغز حمله می‌کنند
- زوال عقل ناشی از برخی انواع صرع
- زوال عقل ناشی از سکته مغزی
عوامل خطر روان پریشی
شناسایی دقیق اینکه چه کسانی بیشتر در خطر روان‌پریشی هستند، در حال حاضر ممکن نیست. با این حال، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ژنتیک ممکن است در بروز این مشکل نقش داشته باشد.
احتمال بروز یک اختلال روانی‌پریشی در کسانی که نزدیکانشان – مانند والدین یا خواهر و برادر – به اختلال روان‌پریشی دچار هستند بیشتر می‌باشد.
کودکانی که با جهش ژنتیکی یا سندرم حذف 22q11.2 بدنیا آمده‌اند، بیشتر در خطر ابتلا به اختلال روان‌پریشی – به‌ویژه شیزوفرنی – هستند.
انواع روان پریشی
برخی از انواع روان‌پریشی ناشی از بیماری‌ها یا موقعیت‌های خاصی هستند که از این قرارند:
اختلال روان‌پریشی مختصر
اختلال روان‌پریشی مختصر که گاهی اوقات به آن روان‌پریشی واکنشی مختصر نیز می‌گویند، می‌تواند در دوره‌های استرس شخصی شدید، مانند مرگ اعضای خانواده، رخ دهد. فردی که اختلال روان‌پریشی مختصر را تجربه میکند، با توجه به منبع استرس، معمولا بعد از چندین روز تا چندین هفته بهبود پیدا کرده و به حالت عادی باز می‌گردد.
روان‌پریشی وابسته به مواد یا الکل
استفاده از الکل یا داروها، مانند محرک‌هایی نظیر متامفتامین و کوکائین، می‌تواند باعث برانگیختگی روان پریشی شود. داروهای توهم‌زا نظیر LSD معمولا باعث می‌شوند تا مصرف‌کننده چیزهایی را ببیند که در واقعیت وجود ندارند، البته این اثر موقتی است. برخی از داروهای تجویزی نظیر استروئیدها و محرک‌ها نیز می‌توانند باعث بروز علائم روان‌پریشی شوند.
افرادی که به مصرف الکل یا برخی داروها اعتیاد دارند، در صورت قطع ناگهانی مصرف، ممکن است علائم روان‌پریشی را تجربه کنند.
روان پریشی ارگانیک
آسیب دیدن سر، بیماری یا عفونتی که مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌توانند باعث بروز علائم روان‌پریشی شوند.
اختلالات روان پریشی
اختلالات روان‌پریشی می‌توانند در اثر استرس، مصرف دارو یا الکل، صدمه یا بیماری تحریک شوند. این اختلالات همچنین می‌توانند بدون این عوامل خود را نشان دهند. اختلالاتی که در ادامه ذکر شده‌اند ممکن است با علائم روان‌پریشی همراه باشند:
اختلال دوقطبی
اختلال دوقطبی باعث می‌شود تا نوسانات خلقی فرد فراز و نشیب زیادی داشته باشند. وقتی خلق و خوی این افراد مثبت و بالا است، ممکن است علائم روان‌پریشی را تجربه کنند. این افراد ممکن است به شدت احساس خوشی داشته باشند و باور کنند که قدرتهای اجتماعی دارند.
وقتی خلق و خو پایین آمده و منفی می‌شود، فرد ممکن است علائمی از روان‌پریشی را تجربه کند که او را عصبانی، غمگین یا وحشت‌زده می‌کنند. این علائم باعث می‌شوند تا فرد فکر کند کسی به دنبال آسیب رساندن به او است.
اختلال هذیان
افرادی که به این اختلال دچارند، باور قوی‌ای به چیزهایی دارند که واقعی نیستند.
افسردگی سایکوتیک
افسردگی عمده یا ماژور است که با علائم روان‌پریشی همراه می‌باشد.
شیزوفرنی
شیزوفرنی یک بیماری مزمن است که معمولا با علائم روان‌پریشی همراه می‌باشد.
درمان روان پریشی
درمان روان پریشی ممکن است ترکیبی از داروها و تراپی را شامل شود. اغلب افراد با دنبال کردن برنامۀ درمانی، بهبودی در علائم خود را تجربه می‌کنند.
آرام کردن سریع
گاهی اوقات افراد روان‌پریش آشفته شده و در خطر آسیب رساندن به خود یا دیگران قرار می‌گیرند. در چنین مواردی، این افراد باید سریعا آرام بشوند. پزشک یا کارکنان اورژانس دارویی با عملکرد سریع یا یک داروی مایع را به بیمار تزریق می‌کنند که سریعا آنها را آرام میکند.
دارو
علائم روان پریشی می‌توانند با مصرف داروهای ضد‌روان‌پریش کنترل شوند. این داروها توهمات و خیال باطل را کاهش داده و به افراد کمک می‌کنند تا ذهنیت واضح‌تری داشته باشند. نوع داروی ضد‌روان‌پریش تجویز شده به علائم بیمار بستگی دارد.
در بسیاری از موارد، افراد برای تحت کنترل درآوردن علائم‌شان، تنها به مصرف داروهای ضد‌روان‌پریش در کوتاه‌مدت نیاز دارند. افرادی که به شیزوفرنی دچارند، ممکن است به مصرف مادام‌العمری دارو نیاز داشته باشند.
درمان رفتاری-شناختی
این روش درمانی به این معناست که فرد به طور مداوم با یک مشاور سلامت روان دیدار داشته باشد و با او صحبت کند. هدف از این روش تغییر در نحوۀ تفکر و رفتارهای بیمار است. نشان داده شده است که این رویکرد به افراد کمک میکند تا تغییراتی دائمی به وجود آورده و بیماری خود را بهتر مدیریت کنند. درمان رفتاری-شناختی معمولا برای علائم روان پریشی که به طور کامل با مصرف دارو برطرف نمی‌شوند، مفید است.