ضربان قلب نرمال چند است؟
ضربان قلب یکی از علائم حیاتی انسان بوده و نشانگر مهمی از سلامت بدن است. ضربان قلب درواقع به تعداد دفعات تپش یا انقباض ماهیچۀ قلب در هر دقیقه گفته می‌شود. سرعت تپش قلب در افراد مختلف متفاوت است و به عوامل گوناگونی نظیر فعالیت جسمانی، احساس خطر و واکنش‌های عاطفی بستگی دارد. ضربان قلب در زمان استراحت (resting heart rate) همان‌طور که از نامش پیداست به تعداد دفعات تپش قلب در حین استراحت کردن فرد مربوط می‌شود. اگرچه ضربان قلب نرمال یا عادی تضمینی برای سلامت کامل نیست، اما برای محک‌زنی طیفی از مشکلات سلامت کاربرد دارد.
حقایق جالب دربارۀ ضربان قلب
- ضربان قلب عبارت است از اندازه‌گیری تعداد دفعات تپش قلب در یک دقیقه
- بعد از 10 سالگی، تپش قلب انسان در حالت استراحت باید بین 60 تا 100 مرتبه در دقیقه باشد.
- سرعت ضربان قلب در حین ورزش افزایش می‌یابد. حداکثر ضربان قلب برای هر فرد می‌تواند متفاوت باشد و به سن او بستگی دارد.
- علاوه بر سرعت ضربان قلب، ریتم تپش قلب نیز مهم و حیاتی است. ضربان قلب نامنظم می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی سلامت باشد.
- از هر چهار مورد مرگ‌ومیر در ایالات‌متحده، یک مورد ناشی از بیماری قلبی است. نظارت داشتن بر ضربان قلب می‌تواند از بروز مشکلات قلبی جلوگیری کند.
ضربان قلب چیست؟
همان‌طور که در ابتدای مقاله اشاره شد، به تعداد دفعات تپش یا انقباض ماهیچۀ قلب در هر دقیقه ضربان قلب می‌گویند.
قلب نوعی ماهیچه یا عضله است که در مرکز قفسه سینه قرار دارد. وقتی قلب می‌تپد، درواقع خونِ حاوی اکسیژن و مواد مغذی بدن را پمپ کرده و مواد زائد را برمی‌گرداند.
یک قلب سالم باید در هر زمانی خونِ مورد نیاز بدن را به میزان کافی و با سرعت مطلوب تأمین کند.
به‌طور مثال، ترسیدن یا شگفت‌زده شدن به‌طور خودکار باعث افزایش آدرنالین می‌شود. آدرنالین هورمونی است که ضربان قلب را افزایش می‌دهد. چنین واکنشی بدن را برای مصرفِ بیشتر اکسیژن و انرژی به منظور فرار کردن یا مواجه شدن با خطر احتمالی آماده می‌کند.
معمولاً نبض با ضربان قلب اشتباه گرفته می‌شود؛ نبض درواقع تعداد دفعاتی است که رگ‌های خونی در هر دقیقه در واکنش به عمل پمپاژ قلب منبسط و منقبض می‌شوند.
تعداد دفعات نبض با تعداد ضربان قلب برابر است، چراکه این انقباضات قلب هستند که فشارخون را در رگ‌ها افزایش می‌دهند و باعث بروز نبض می‌شوند.
درنتیجه، گرفتنِ نبض روش دقیق و مناسبی برای اندازه‌گیری ضربان قلب است.
ضربان قلب نرمال در زمان استراحت
تشخیص عادی بودن ضربان قلب بسیار مهم است. اگر بیماری یا صدمه‌ای باعث تضعیف قلب شود، سایر اندام‌های بدن برای عملکرد عادی خود خون کافی دریافت نخواهند کرد.
موسسۀ ملی سلامت در آمریکا (NIH) فهرستی با مضمون ضربان قلب نرمال در زمان استراحت را منتشر کرده است.
ضربان قلب انسان پس از گذر از دوران کودکی و وارد شدن به دوران نوجوانی به‌آرامی آهسته‌تر می‌شود.
ضربان قلب نرمال در زمان استراحت برای افراد بالای 10 سال، ازجمله سالمندان بین 60 تا 100 تپش در هر دقیقه (bpm) است.
ضربان قلب ورزشکاران حرفه‌ای در زمان استراحت ممکن است زیر 60 تپش در دقیقه باشد و گاهی اوقات به 40 تپش افت کند.
ضربان قلب نرمال در زمان استراحت بر اساس داده‌های موسسۀ ملی سلامت در آمریکا:
| سن | ضربان قلب نرمال (تپش در دقیقه) |
| تا 1 ماهگی | 70 تا 190 |
| از 1 تا 11 ماهگی | 80 تا 160 |
| از 1 تا 2 سالگی | 80 تا 130 |
| از 3 تا 4 سالگی | 80 تا 120 |
| از 5 تا 6 سالگی | 75 تا 115 |
| از 7 تا 9 سالگی | 70 تا 110 |
| بالای 10 سال | 60 تا 100 |
ضربان قلب در زمان استراحت می‌تواند در طیف‌های ذکر‌شده متغیر باشد. برخی از تغییرات باعث افزایش ضربان قلب می‌شوند، ازجمله ورزش، دمای بدن، محرک‌های عاطفی و وضعیت بدن (مثلاً سریع برخاستن).
«ضربان قلب هدف» در حین ورزش کردن
ضربان قلب هنگام ورزش کردن افزایش می‌یابد. اگر برای تندرستی ورزش می‌کنید، نباید فشار زیادی به قلبتان وارد کنید. بااین‌حال، ورزشکار باید در حین ورزش کردن افزایش ضربان قلب را تجربه کند تا اکسیژن و انرژی مورد نیاز بدن تأمین گردد.
اگرچه ضربان قلب در اثر فعالیت جسمانی افزایش می‌یابد، اما ممکن است در گذر زمان ضربان قلب هدف کاهش پیدا کند؛ یعنی فعالیت قلب برای ارسال مواد مغذی و اکسیژن ضروری به سایر قسمت‌های بدن کاهش می‌یابد و عملکرد بهتری پیدا می‌کند.
تمرین‌های هوازی بر کاهش ضربان قلب هدف تمرکز دارند. در حالت ایده‌آل، ضربان قلب هدف با افزایش سن کاهش می‌یابد. همچنین خوب است که به ضربان قلب حداکثری توجه داشته باشید؛ ضربان قلب حداکثری به توانایی کاملِ قلب اشاره داد و معمولاً در حین انجام ورزش‌های شدید تجربه می‌شود.
بر اساس گزارش انجمن قلب آمریکا (AHA)، ضربان قلب حداکثری در حین ورزش باید حدوداً حاصل تفریق سن فرد از 220 تپش در دقیقه باشد.
ازآنجایی‌که بدن هر فرد واکنش متفاوتی به ورزش دارد، ضربان قلب هدف به‌عنوان طیفی از اعداد ارائه می‌گردد و تحت عنوان «محدودۀ ضربان قلب هدف» شناخته می‌شود.
محدودۀ ضربان قلب هدفِ مطلوب برای طیف‌های سنی مختلف در جدول زیر ذکر شده است. ضربان قلب انسان حین انجام ورزش با 50 تا 80 درصد شدت (وضعیت تقلا) باید در طیف ذکر‌شده قرار بگیرد.
| سن (بر اساس سال) | محدودۀ ضربان قلب هدف با 50 تا 85 درصد تقلا (تپش در دقیقه) | میانگین ضربان قلب حداکثری با 100 درصد تقلا (تپش در دقیقه) |
| 20 | 100 تا 170 | 200 |
| 30 | 95 تا 162 | 190 |
| 35 | 93 تا 157 | 185 |
| 40 | 90 تا 153 | 180 |
| 45 | 88 تا 149 | 175 |
| 50 | 85 تا 145 | 170 |
| 55 | 83 تا 140 | 165 |
| 60 | 80 تا 136 | 160 |
| 65 | 78 تا 132 | 155 |
| 70 | 75 تا 128 | 150 |
توصیه می‌شود که برای دستیابی به ضربان قلب هدفِ سالم به‌طور منظم ورزش کنید. توصیه‌های انجمن قلب آمریکا برای میزان ورزش کردن در طول هفته ازاین‌قرار است:
| نوع ورزش | نمونۀ ورزش | میزان ورزش | تعداد روزها | کل میزان ورزش در هفته |
| فعالیت هوازی با شدت متوسط | پیاده‌روی، کلاس ایروبیک | حداقل 30 دقیقه | 5 روز در هفته | بیش از 150 دقیقه |
| فعالیت هوازی شدید | دویدن، ایروبیک پله | حداقل 25 دقیقه | 3 روز در هفته | بیش از 75 دقیقه |
| فعالیت تقویت‌کنندۀ عضلات با شدت متوسط تا بالا | تمرین با وزنه، بادی پامپ | نامشخص | 2 روز در هفته | نامشخص |
| فعالیت هوازی متوسط تا شدید | ورزش‌های توپی، دوچرخه‌سواری | میانگین 40 دقیقه | 3 تا 4 روز در هفته | نامشخص |
ریتم قلب غیرعادی
سرعت تپش قلب تنها عامل برای بررسی سلامت این ماهیچه نیست؛ ریتم ضربان قلب نیز مهم است و باید به آن توجه شود. تپش قلب باید ریتم ثابتی داشته و می‌بایست بین هر تپش وقفۀ منظمی وجود داشته باشد.
ماهیچۀ قلب حاوی نوعی سیستم الکتریکی است که زمان تپش و پمپ کردن خون به بدن را مشخص می‌کند. اگر این سیستم نقص داشته باشد، می‌تواند به ریتم قلب غیرعادی منجر شود.
تغییر ضربان قلب در طول روز عادی بوده و تحت تأثیر عواملی نظیر ورزش، اضطراب، هیجان و ترس است. بااین‌وجود، انسان معمولاً نباید در زمان استراحت متوجه ضربان قلب خود شود.
اگر حس می‌کنید که ریتم تپش قلبتان عادی نیست و بیش‌ازحد سریع یا آهسته می‌باشد، دربارۀ علائمتان با پزشک صحبت کنید.
همچنین ممکن است برخی از افراد حس کنند که یکی از تپش‌های قلبشان جاافتاده یا قلب در یک لحظه دو مرتبه تپش داشته است. در پزشکی به تپش اضافۀ قلب تپش نابجا یا تپش اکتوپیک می‌گویند. تپش قلب نابجا پدیده‌ای رایج است و معمولاً ضرری نداشته و نیاز به درمان ندارد.
اگر دربارۀ تپش قلب یا تپش نابجا نگران هستید، با پزشک خود صحبت کنید تا او بتواند با انجام آزمایش نوار قلب (ECG) ضربان قلب و ریتم آن را بررسی کند.
ریتم قلب غیرعادی انواع مختلفی دارد و نوع آن به ناحیه‌ای از قلب بستگی دارد که ریتم غیرعادی در آنجا آغاز می‌شود و اینکه باعث می‌شود ضربان سریع‌تر شود یا آهسته‌تر. شایع‌ترین نوع ریتم غیرعادی با نام فیبریلاسیون دهلیزی شناخته می‌شود. این نوع از ریتم غیرعادی باعث می‌شود تا ضربان قلب الگویی نامنظم پیدا کند.
انواع ریتم سریع قلب با عنوان «تندتپشی» نیز شناخته می‌شوند و می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- تندتپشی فوق بطنی (SVT)
- تندتپشی سینوسی نامناسب (inappropriate sinus tachycardia)
- فلوتر دهلیزی (atrial flutter)
- فیبریلاسیون دهلیزی (AF)
- تندتپشی بطنی (VT)
- فیبریلاسیون بطنی (VF)
ریتم‌‌های آهستۀ قلب مانند انسداد دهلیزی-بطنی قلب، انسداد دسته شاخه و سندروم تاکی-برادی تحت عنوان «کندتپشی» شناخته می‌شوند.
حفظ ضربان قلب نرمال
داشتن قلب سالم برای حفاظت از سلامت قلبی-عروقی حیاتی است.
اگرچه ورزش برای ایجاد ضربان قلب سالم و پایین مهم می‌باشد، اما اقدامات دیگری نیز هستند که می‌توانند به حفظ سلامت قلب کمک کنند؛ ازجمله:
- کاهش استرس: استرس می‌تواند در افزایش ضربان قلب و فشارخون نقش داشته باشد. روش‌های کنترل استرس عبارت‌اند از تنفس عمیق، یوگا، تمرینات تقویت ذهن و مدیتیشن.
- دوری از تنباکو: سیگار کشیدن باعث افزایش ضربان قلب می‌شود و ترک آن به بازگشت ضربان قلب نرمال کمک می‌کند.
- کاهش وزن: هرچه وزن بیشتر باشد، قلب باید برای تأمین اکسیژن و مواد مغذی بدن بیشتر تلاش می‌کند.