آلزایمر | دلایل، عوامل خطر و درمان
آلزایمر یا بیماری فراموشی شکلی از زوال عقل پیشرونده است. زوال عقل واژه‌ای است که طیف گسترده‌ای از بیماری‌های ناشی از صدمات مغز یا بیماری‌هایی که اثر مخربی بر حافظه، قدرت تفکر و رفتار انسان دارند را شامل می‌شود. این تغییرات در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد می‌کنند.
به گزارش انجمن آلزایمر در آمریکا، بیماری آلزایمر 60 تا 80 درصد از موارد زوال عقل را شامل می‌شود. تشخیص آلزایمر در اغلب کسانی که به این بیماری دچار هستند، بعد از سن 65 سالگی انجام می‌شود. اگر تشخیص قبل از این سن باشد، به‌طور کلی به آن بیماری آلزایمر زودرس می‌گویند.
آلزایمر هیچ درمانی ندارد، اما برخی روش‌های درمانی وجود دارند که می‌توانند سرعت پیشرفت این بیماری را کاهش دهند.
حقایقی دربارۀ آلزایمر
اگرچه بسیاری از مردم نام این بیماری را شنیده‌اند، اما برخی از آنها به‌طور دقیق با آلـزایمر آشنا نیستند. در ادامه برخی از حقایق دربارۀ بیماری آلزایمر را بررسی می‌کنیم:
- بیماری آلزایمر یک بیماری مزمن و مداوم است.
- علائم این بیماری به‌طور تدریجی پدیدار می‌شوند و اثرات آنها بر مغز مخرب است، یعنی باعث زوال آهسته می‌شوند.
- درمانی برای آلـزایمر وجود ندارد، اما برخی روش‌های درمانی می‌توانند به کاهش سرعت پیشرفت بیماری کمک کرده و کیفیت زندگی بیمار را بهبود دهند.
- هرکسی می‌تواند به بیماری آلزایمر مبتلا شود، اما برخی از مردم بیشتر در خطر این عارضه هستند. این افراد عبارتند از کسانی که بالای 65 سال سن داشته و افرادی که سابقۀ آلزایمر را در خانوادۀ خود دارند.
- آلزایمر و زوال عقل یکسان نیستند. آلـزایمر نوعی از زوال عقل است.
- یک برآمدِ واحد و قابل پیشبینی برای افراد مبتلا به آلزایمر وجود ندارد. برخی از مردم به مدت طولانی با صدمۀ شناختی خفیف به زندگی ادامه می‌دهند، در حالی که سایرین سریع‌تر علائم را تجربه می‌کنند و بیماری پیشرفت سریع‌تری در آنها دارد.
تجربۀ هر فرد با بیماری آلزایمر متفاوت است.
زوال عقل در برابر آلزایمر
گاهی اوقات واژ‌ه‌های «زوال عقل» و «آلزایمر» به جای یکدیگر استفاده می‌شوند. با این حال، این دو بیماری یکسان نیستند و در واقع آلزایمر نوعی از زوال عقل می‌باشد.
زوال عقل یک واژۀ گسترده‌تر است که برای بیماری‌هایی که علائم مرتبط با از دست دادن حافظه دارند – مانند فراموشی یا گیجی – استفاده می‌شود. زوال عقل بیماری‌های مشخصی نظیر آلزایمر، بیماری پارکینسون، ضربه مغزی و… را شامل می‌شود.
علل، علائم و روش‌های درمان می‌توانند برای هرکدام از این بیماری‌های متفاوت باشند.
دلایل و عوامل خطر بیماری آلزایمر
متخصصین یک علت واحد برای بیماری آلزایمر مشخص نکرده‌اند، اما آنها برخی از عوامل خطر مرتبط با این بیماری را شناسایی کرده‌اند:
- سن: اغلب افراد مبتلا به آلزایمر بالای 65 سال سن دارند.
- سابقۀ خانوادگی: اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده‌تان آلزایمر دارد، احتمال بروز آن در شما افزایش می‌یابد.
- ژنتیک: برخی از ژن‌ها با بروز بیماری فراموشی در ارتباط هستند.
داشتن یک یا چند مورد از این عوامل خطر به این معنا نیست که ابتلا به بیماری آلزایمر در شما حتمی است، بلکه تنها نشان می‌دهد شما بیشتر در خطر ابتلا به این بیماری هستید.
علائم آلزایمر
فراموشی برای هر کسی در دوره‌های مختلف از زندگی اتفاق می‌افتد. با این حال، افرادی که آـلزایمر دارند، رفتارها و علائم خاصی را از خود نشان می‌دهند که با گذشت زمان بدتر می‌شوند. این رفتارها و علائم عبارتند از:
- اثرگذاری از دست دادن حافظه بر فعالیت‌های روزانه نظیر فراموش کردن قرارها.
- دشواری در انجام کارهایی که با آن آشنایی دارید، مانند استفاده از مایکروویو.
- دشواری در حل مشکلات.
- دشواری در حرف زدن یا نوشتن.
- گیج شدن دربارۀ زمان‌ها و مکان‌ها.
- کاهش قدرت قضاوت.
- افولِ بهداشت شخصی.
- تغییرات خلقی و شخصیتی.
- دوری از دوستان، خانواده و جامعه.
این علائم با توجه به مرحلۀ بیماری تغییر می‌کنند.
مراحل آلزایمر
آلـزایمر یک بیماری پیشرونده است، یعنی علائم آن به‌طور تدریجی بدتر می‌شوند. بیماری آلزایمر به 7 مرحله تقسیم می‌گردد:
- مرحله 1: این مرحله علائمی ندارد، اما ممکن است براساس سابقۀ خانوادگی، یک تشخیص زودهنگام صورت بگیرد.
- مرحله 2: علائم اولیه پدیدار می‌شوند، مانند فراموشی.
- مرحله 3: نقص‌های خفیفِ جسمانی و روانی پدیدار می‌شوند، مانند کاهش قدرت حافظه و تمرکز. تشخیص این علائم شاید تنها توسط فردی که به بیمار بسیار نزدیک است ممکن باشد.
- مرحله 4: بیماری آلزایمر معمولا در این مرحله تشخیص داده می‌شود، اما همچنان در مرحلۀ خفیف است. از دست دادن حافظه و عدم توانایی در انجام کارهای روزمره مشهود می‌باشد.
- مرحله 5: بروز علائم خفیف تا شدید که باعث می‌شوند بیمار به کمک نزدیکان یا پرستار نیاز داشته باشد.
- مرحله 6: در این مرحله فرد مبتلا به آلزایمر ممکن است برای انجام کارهای روزمره نظیر غذا خوردن و لباس پوشیدن به کمک نیاز داشته باشد.
- مرحله 7: این شدیدترین و آخرین مرحله از بیماری آلزایمر است. ممکن است در این مرحله قدرت حرف زدن و حالت‌های چهره‌ای از بین بروند.
تشخیص آلزایمر
تنها روش قطعی برای تشخیص آلـزایمر این است که بافت مغزی فرد بعد از مرگ مورد معاینه و آزمایش قرار بگیرد. با این حال، پزشک می‌تواند از سایر معاینه‌ها و آزمایشات برای ارزیابی توانایی‌های ذهنی، تشخیص زوال عقل و بررسی احتمالِ وجودِ سایر بیماری‌ها استفاده کند.
به احتمال زیاد پزشک کار خود را با بررسی سابقۀ پزشکی بیماری آغاز می‌کند. ممکن است پزشک‌تان دربارۀ موارد زیر از شما سوال کند:
- علائم
- سابقۀ پزشکی خانواده
- سایر بیماری‌های کنونی یا سابق
- مصرف داروهای کنونی یا سابق
- رژیم غذایی، مصرف الکل یا سایر عادت‌های سبک زندگی
بعد از بررسی این موارد، پزشک احتمالا چندین آزمایش را انجام می‌دهد تا بتواند وجود بیماری آلـزایمر در شما را ارزیابی کند.
آزمایش‌های آلزایمر
آزمایش قطعی‌ای برای تشخیص آلزایـمر وجود ندارد. با این حال، پزشک‌تان با استفاده از چندین آزمایش به تشخیص این بیماری در شما خواهد پرداخت. این آزمایشات می‌توانند تست‌های ذهنی، عصبی و تصویربرداری را شامل شوند.
ممکن است پزشک‌تان کار را با انجام آزمایش وضعیت ذهن آغاز کند. این آزمایش می‌تواند به پزشک کمک کند تا حافظه کوتاه‌مدت، حافظه درازمدت و آشنایی شما با مکان و زمان را ارزیابی کند. به‌طور مثال، ممکن است پزشک از شما سوالات زیر را بپرسد:
- امروز چندشنبه است؟
- چه کسی رئیس‌جمهور است؟
- به یاد آوردن یک لیست کوتاه از کلمات
سپس، پزشک احتمالا معاینۀ جسمانی را انجام خواهد داد. به‌طور مثال، ممکن است فشارخون، ضربان قلب و دمای بدن را بررسی کند. در برخی موارد، امکان دارد پزشک نمونه‌های ادرار یا خون را برای بررسی آزمایشگاهی جمع‌آوری کند.
همچنین ممکن است پزشک‌تان آزمایش عصبی را انجام دهد تا بتواند سایر تشخیص‌های احتمالی نظیر یک مشکل پزشکی حاد، از‌جمله عفونت یا سکته مغزی را بررسی کند. در حین انجام این آزمایش، پزشک واکنش‌ها، تون عضلانی و گفتار شما را نیز بررسی خواهد کرد.
ممکن است پزشک‌تان انجام بررسی‌های تصویربرداری مغز را تجویز کند. این بررسی‌ها که از طریق ساخت تصاویرِ مغز انجام می‌شوند عبارتند از:
- تصویرسازی تشدید مغناطیسی (ام‌آرآی): آزمایشات MRI می‌توانند به شناسایی نشانگرهای اصلی نظیر التهاب، خونریزی و مشکلات ساختاری مغز کمک کنند.
- مقطع‌نگاری رایانه‌ای (سی‌تی اسکن): در این روش از تصویربرداری از طریق پرتو ایکس استفاده می‌شود که می‌تواند به پزشک کمک کند تا ویژگی‌های غیرعادی مغز را شناسایی کند.
- برش‌نگاری با گسیل پوزیترون (پِت اسکن): تصاویر پت اسکن می‌توانند به پزشک کمک کنند تا تجمع پلاک را تشخیص دهد. پلاک نوعی ماده پروتئین است که با علائم آلزایـمر در ارتباط می‌باشد.
سایر آزمایشاتی که استفاده از آنها محتمل است عبارتند از آزمایشات خون که برای بررسی ژن‌هایی که ممکن است نشانگر بالاتر بودن خطر ابتلا به بیماری آلزایمر باشند استفاده می‌شوند.
داروهای آلزایمر
آلزایمر درمان شناخته‌شده‌ای ندارد، اما پزشک می‌تواند مصرف برخی از داروها و انجام سایر روش‌های درمانی برای تسکین علائم و به تاخیر انداختن پیشرفت بیماری تا حد ممکن را توصیه کند.
برای مراحل اولیه تا متوسط آلزایمر، پزشک ممکن است داروهایی نظیر دونپزیل یا ریواستیگمین را تجویز کند. این داروها می‌توانند به حفظ سطوح بالای استیلکولین در مغز کمک کنند. استیلکولین نوعی انتقال‌دهنده عصبی است که می‌تواند به حافظه کمک کند.
برای مراحل متوسط تا شدید آلزایمر، پزشک ممکن است دونپزیل یا ممانتین را تجویز کند. ممانتین می‌تواند اثرات گلوتامات مازاد را مسدود کند. گلوتامات یک ماده شیمیایی در مغز است که با وجود بیماری آلزایمر در مقادیر بالاتری آزاد می‌گردد و به سلول‌های مغز آسیب می‌رساند.
همچنین ممکن است پزشک‌تان برای کمک به درمان علائم مرتبط با آلزایمر، مصرف داروهای ضد افسردگی، ضد اضطراب یا ضد روان‌پریشی را توصیه کند. این علائم عبارتند از:
- افسردگی
- بی‌قراری
- پرخاشگری
- تشویش
- توهمات
سایر روش‌های درمانی
علاوه بر مصرف دارو، تغییرات در سبک زندگی نیز می‌توانند به مدیریت این بیماری کمک کنند. به‌طور مثال، پزشک‌تان ممکن است استراتژی‌هایی را تنظیم کند که در موارد زیر به شما یا نزدیکانتان کمک خواهند کرد:
- تمرکز کردن بر روی وظایف و کارها
- محدود کردن گیجی
- خودداری از رویارویی
- استراحت کافی در تمام روزها
- آرام بودن
برخی از مردم باور دارند که ویتامین E می‌تواند به پیشگیری از زوال توانایی‌های ذهنی کمک کند. با این حال، مطالعات نشان می‌دهند که برای تایید این ادعا به پژوهش‌های بیشتری نیاز است. قبل از مصرف ویتامین E یا هرگونه مکملی، حتما با پزشک خود مشورت کنید. مکمل‌ها می‌توانند با برخی از داروهای آلزایمر تداخل داشته باشند.