هیپررفلکسی اتونوم چیست و چه علائمی دارد؟
هیپررفلکسی اتونوم نوعی بیماری است که در آن سیستم عصبی به طور غیرارادی به محرک‌های بیرونی یا داخلیِ بدن واکنش اغراق‌آمیزی نشان می‌دهد. این واکنش باعث بروز مشکلات زیر می‌شود:
- افزایش خطرناکِ فشارخون
- ضربان قلب سریع
- انقباض رگ‌های خونی پریفرال
- سایر تغییرات در عملکردهای اتونومیِ بدن
این بیماری بیشتر در میان افرادی که به آسیب نخاع در مهره‌های سینه‌ای یا T6 دچار هستند شایع می‌باشد. همچنین ممکن است این بیماری افرادی که به ام‌اس، سندرم گیلن باره و سایر صدمات سر یا مغز دچار هستند را تحت تاثیر قرار دهد. هیپررفلکسی اتونوم همچنین می‌تواند از عوارض جانبی مصرف دارو یا مواد باشد.
هیپررفلکسی اتونوم یک بیماری جدی است که یک وضعیت پزشکیِ اوژانسی در نظر گرفته می‌شود. این بیماری می‌تواند جان فرد را تهدید کرده و به مشکلات زیر منجر شود:
- سکته مغزی
- Retinal hemorrhage
- ایست قلبی
- اِدِمِ ریه (ورم ریه)
هیپررفلکسی اتونوم چگونه در بدن اتفاق می‌افتد؟
برای درک این بیماری، بهتر است که با سیستم عصبی اتونومی (ANS) آشنا شوید. سیستم عصبی اتونومی بخشی از سیستم عصبی است که حفظ عملکردهای غیرارادی بدن را برعهده دارد. این عملکردها عبارتند از:
- فشارخون
- ضربان قلب و سرعت تنفس
- دمای بدن
- هضم
- سوخت‌وساز
- تعادل آب و الکترولیت‌ها در بدن
- تولید مایعات بدن
- دفع ادرار
- دفع مدفوع
- واکنش جنسی
سیستم عصبی اتونومی دو شاخه دارد:
- دستگاه عصبی اتونومی سمپاتیک (SANS)
- دستگاه عصبی اتونومی پاراسمپاتیک (PANS)
چگونه کار می‌کنند؟
SANS و PANS عملکردی متضاد دارند. این باعث می‌شود تا تعادل عملکردهای غیرارادی در بدن حفظ شود. در واقع اگر SANS بیش از حد واکنش نشان دهد، PANS می‌تواند این واکنش را جبران کند.
به این مثال توجه کنید. اگر شما با یک خرس مواجه شوید، ممکن است دستگاه عصبی اتونومی سمپاتیک واکنش جنگ یا گریز را به وجود آورد. این می‌تواند باعث شود تا ضربان قلب افزایش یافته، فشارخون بالا رفته و رگ‌های خونی برای پمپاژ بیشتر خون آماده شوند. اما اگر متوجه شوید که اشتباه کرده‌اید و خرسی در کار نیست چه؟ در این حالت دیگر نیازی به تحریک شدن SANS ندارید، در نتیجه، دستگاه عصبی اتونومی پاراسمپاتیک وارد عمل می‌شود. PANS ضربان قلب و فشارخون‌تان را به حالت عادی بازمی‌گرداند.
هیپررفلکسی اتونوم چه کاری انجام می‌دهد؟
هیپررفلکسی اتونوم در سیستم‌های عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک اختلال به وجود می‌آورد. یعنی سیستم عصبی سمپاتیک به محرک‌ها – مانند مثانۀ پُر – بیش از حد واکنش نشان می‌دهد. بعلاوه، سیستم عصبی پاراسمپاتیک نمی‌تواند به طور موثر این واکنش را متوقف کرده و حتی ممکن است اوضاع را بدتر کند.
بعد از صدمۀ طناب نخاعی، پایین‌تنۀ شما همچنان سیگنال‌های عصبی فراوانی را تولید می‌کند. این سیگنال‌ها با عملکردهای بدن نظیر وضعیت مثانه، روده و هضم ارتباط برقرار می‌کنند. این سیگنال‌ها نمی‌توانند از قسمت آسیب دیدۀ نخاع عبور کرده و به مغز برسند.
با این حال، پیام‌ها همچنان به بخش‌هایی از سیستم‌های عصبی اتونومیِ سیمپاتیک و پاراسیمپاتیک که پایین‌تر از قسمت آسیب‌دیدۀ نخاع قرار دارند می‌رسند. سیگنال‌ها می‌توانند SANS و PANS را تحریک کنند، اما مغز نمی‌تواند به طور مناسب به آنها واکنش نشان دهد. در نتیجه این سیگنال‌ها دیگر به‌عنوان یک تیم، عملکرد موثری ندارند. نتیجۀ این فرآیند این است که کنترل SANS و PANS از دستِ مغز خارج می‌شود.
علائم
علائم هیپررفلکسی اتونوم عبارتند از:
- اضطراب و تشویش
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- احتقان بینی
- فشارخون بالا، عدد سیستولیک معمولا بالاتر از 200 mm Hg می‌باشد
- سردرد شدید
- گرگرفتن پوست
- تعریق بیش از حد، به‌ویژه بر روی پیشانی
- سبکی سر
- سرگیجه
- گیجی
- بزرگ شدن مردمک‌های چشم
عوامل تحریک‌کننده
عوامل تحریک‌کننده هیپررفلکسی اتونوم در کسانی که صدمات طناب نخاعی دارند، می‌توانند هر آنچه که سیگنال‌های عصبی به SANS و PANS می‌فرستند را شامل شوند. این موارد عبارتند از:
- مثانۀ ورم‌کرده
- کاتتر مسدود شده
- احتباس ادراری
- عفونت مجاری ادراری
- سنگ‌های مثانه
- یبوست
- بهم‌فشردگی روده
- بواسیر
- ناراحتی‌های پوستی
- زخم بستر
- لباس‌های تنگ
چگونه تشخیص داده می‌شود؟
هیپررفلکسی اتونوم نیازمند یک واکنش پزشکی سریع است، بنابراین پزشک معمولا آن را سریعا و بدون تاخیر درمان می‌کند. درمان این بیماری براساس علائم ظاهری، نبض و فشارخون است.
وقتی وضعیتِ اورژانسی سپری شد، پزشک احتمالا یک بررسی کامل و آزمایشات تشخیصی را بر روی بیمار انجام خواهد داد. این آزمایشات می‌توانند به پزشک کمک کنند تا علت دقیق را شناسایی کرده و سایر دلایل احتمالی را کنار بگذارد.
درمان
هدف از درمان اورژانسی کاهش فشارخون و از بین بردن محرکی است که واکنش را در فرد برانگیخته است. اقدامات اورژانسی ممکن است موارد زیر را شامل شوند:
- قرار دادن بیمار در حالت نشسته برای جاری شدن جریان خون به پاها
- جدا کردن لباس‌های تنگ و جوراب‌ها
- بررسی وجودِ یک کاتتر مسدود شده
- تخلیه کردن مثانۀ ورم کرده با استفاده از کاتتر
- جدا کردن هرگونه عامل محرک احتمالی نظیر جریان هوا یا اشیائی که با پوست بیمار در تماس هستند
- درمان بهم‌فشردگی مدفوعی
- استفاده از بازکننده‌های عروق یا سایر داروها برای تحت کنترل نگه داشتن فشارخون
پیشگیری
روش‌های درمان و پیشگیریِ درازمدت باید مشکلاتی که باعث تحریک هیپررفلکسی اتونوم می‌شوند را شناسایی کرده و آنها را برطرف کنند. یک برنامۀ درمانی درازمدت ممکن است موارد زیر را شامل شود:
- تغییرات در دارو یا رژیم غذایی برای بهبود حذف محرک‌ها
- بهبود در مدیریت کاتترهای ادراری
- مصرف دارو برای فشارخون بالا
- مصرف دارو یا استفاده از دستگاه تپش‌آرا برای تثبیت ضربان قلب
- خودمدیریتی برای اجتناب از محرک‌ها
دورنمای هیپررفلکسی اتونوم
اگر بیماری شما ناشی از دلایل ناشناخته یا بیماری‌هایی باشد که کنترل‌شان سخت است، دورنمای چندان مشخصی نمی‌توان برای شما ترسیم کرد. دوره‌های مکرر افزایش یا کاهش غیرقابل کنترلِ فشارخون می‌توانند به بروز سکته مغزی یا ایست قلبی منجر شوند. برای شناسایی عوامل محرک و اقدامات احتیاطی، با پزشک خود مشورت کنید.
اگر بتوانید محرک‌های هیپررفلکسی اتونوم را مدیریت کنید، دورنمای این بیماری خوب است.