سکته مغزی | علائم، تشخیص و درمان
سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به مغز دچار تداخل شده یا کاهش یابد. در اثر این اتفاق، مغز اکسیژن یا مواد مغذی کافی دریافت نمی‌کند و سلول‌های مغزی از بین می‌روند.
در ایالات متحده، تقریباً 40 درصد از افرادی که در اثر سکـته مغزی فوت می‌کنند مرد بوده و 60 درصد دیگر زن هستند.
بر اساس گزارش انجمن قلب آمریکا (AHA)، افراد آفریقایی-آمریکایی (سیاه‌پوست) در مقایسه با سفیدپوستان نزدیک به دو برابر بیشتر در خطر تجربۀ اولین سکته مغزی بوده و همچنین خطر مرگ این افراد در اثر سکـته مغزی بسیار بالاتر می‌باشد.
علت سکته مغزی
انواع مختلف سکته مغزی علل متفاوتی دارند. بااین‌وجود، اگر فردی دارای عوامل خطر زیر باشد، بیشتر در خطر تجربۀ سـکته مغزی قرار دارد:
- داشتن اضافه وزن
- سن بالای 55 سال
- سابقۀ شخصی یا خانوادگی سکته مغزی
- سبک زندگی کم‌تحرک
- تمایل به مصرف زیاد الکل، سیگار یا مواد مخدر
سکته مغزی ایسکمی
این نوع از سکـته مغزی در اثر انسداد یا باریک شدن شریان‌هایی که خون مغز را تامین می‌کنند رخ می‌دهد و به بروز ایسکمی (کم‌خونی موضعی) می‌انجامد. ایسکمی وضعیتی است که در آن جریان خون به مغز به شدت کاهش می‌یابد و در نتیجه سلول‌های مغز آسیب می‌بینند.
انسداد شریان‌ها معمولاً ناشی از بروز لخته‌های خونی است که می‌توانند در شریان‌های مغزی شکل بگیرند. همچنین ممکن است لخته‌ها در سایر رگ‌های خونی در نقاط دیگری از بدن شکل گرفته و سپس از طریق جریان خون به حرکت در آمده و وارد شریان‌های باریک مغز شوند.
رسوب‌های چربی در داخل شریان‌ها که با نام پلاک شناخته می‌شوند نیز می‌توانند باعث بروز لخته و در نهایت ایسکمی شوند.
سکته مغزی هموراژیک
سکـته مغزی هموراژیک زمانی رخ می‌دهد که شریان‌های مغز به خونریزی یا پارگی دچار شوند.
خونریزی باعث می‌شود تا سلول‌های مغز درگیر فشار شده و آسیب ببینند. خونریزی همچنین خونرسانی به مغز را کاهش می‌دهد. در چنین شرایطی ممکن است رگ‌های خونی پاره شده و خون به داخل مغز یا نواحی اطراف آن وارد شود و سپس به فضای بین مغز و جمجمه برود.
برخی از بیماری‌ها و شرایط پزشکی مانند پرفشاری خون، آسیب‌دیدگی، داروهای رقیق‌کننده خون و آنوریسم می‌توانند باعث پارگی شریان‌ها شوند. آنوریسم عبارت است از ضعف‌هایی که در دیوارۀ رگ‌های خونی وجود دارد.
خونریزی داخلی شایع‌ترین نوع سکتـه مغزی هموراژیک است و زمانی رخ می‌دهد که بعد از پارگی شریان‌ها در مغز، بافت مغز مملو از خون شود.
خونریزی زیر عنکبوتیه دومین نوع از سکتـه مغزی هموراژیک بوده و نسبت به نوع اول چندان شایع نیست. در این نوع از سکته مغزی، خونریزی در ناحیۀ بین مغز و بافت‌های نازکی که آن را پوشش می‌دهند رخ می‌دهد.
حمله ایسکمی گذرا (TIA)
حمله ایسکمی گذرا با دو نوع دیگر از سکته مغزی که بالاتر به آن‌ها اشاره شد تفاوت دارد، چراکه در TIA جریان خون به مغز تنها به شکل مختصر دچار اختلال می‌شود. ازآنجاییکه حمله ایسکمی گذرا معمولاً ناشی از لخته‌های خونی یا سایر لخته‌ها است، به سکته مغزی ایسکمی شباهت دارد.
این نوع از سکتـه مغزی باید به‌عنوان وضعیت اورژانسی در نظر گرفته شود، حتی اگر انسداد شریان و علائم ناشی از آن موقت باشند. TIA می‌تواند هشداری برای سکته‌های آتی باشد و نشان می‌دهد که شریان‌ها انسداد جزئی داشته یا منبع لخته در قلب است.
بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها در آمریکا (CDC)، بیش از یک‌سوم از افرادی که حمله ایسکمی گذرا را تجربه می‌کنند، در صورت عدم درمان و پیگیری، بعد از یک سال به سکتـه مغزی جدی دچار می‌شوند. 10 تا 15 درصد از این افراد سکته مغزی جدی را تا سه ماه بعد از بروز TIA تجربه خواهند کرد.
علائم سکته مغزی
علائم سکته مغزی معمولاً با نشانه‌های هشدار همراه نیستند.
اصلی‌ترین علائم سکته مغزی عبارت‌اند از:
- حس گیجی همراه با دشواری در حرف زدن و درک مطالب
- سردرد که احتمالاً با اختلال در هوشیاری یا استفراغ کردن همراه است
- بی‌حسی یا ناتوانی در حرکت دادن بخش‌هایی از صورت، بازو یا پا که مخصوصاً در یک سمت از بدن رخ می‌دهد
- مشکلات بینایی در یک یا هر دو چشم
- مشکل در راه رفتن ازجمله سرگیجه و عدم تعادل
سکته مغزی می‌تواند باعث بروز مشکلات درازمدت شود. فردی که به سکته مغزی دچار می‌شود، با توجه به سرعت تشخیص و درمان، ممکن است بعد از سکته ناتوانی‌های موقتی یا دائمی را تجربه کند.
علاوه بر این موارد، امکان تجربه مشکلات زیر نیز وجود دارد:
- مشکل در کنترل مثانه یا روده
- افسردگی
- درد در دستان و پاها که با حرکت و تغییر دما وخیم‌تر می‌شود
- فلج یا ضعف در یک یا هر دو سمت بدن
- دشواری در کنترل یا بیان احساسات
افراد مختلف ممکن است علائم متفاوتی را تجربه کنند و شدت علائم نیز می‌تواند متفاوت باشد.
تشخیص
سکته مغزی با سرعت بالایی بروز می‌کند و معمولاً فرصتی به بیمار برای مراجعه به پزشک و تشخیص مطلوب نمی‌دهد.
برای اینکه بیمار بتواند بهترین تشخیص و درمان را دریافت کند، باید تا سه ساعت بعد از بروز اولین علائم، در بیمارستان تحت درمان قرار گیرد.
پزشکان می‌توانند از آزمایش‌های مختلفی برای تشخیص نوع سکته مغزی استفاده کنند:
- معاینه جسمانی
- آزمایش خون
- سی‌‌تی اسکن
- ام‌آر‌آی اسکن
- آزمایش فراصوت کاروتید
- آنژیوگرام مغزی
- اکوکاردیوگرام
تنها روش برای تایید نهایی نوع سکـته مغزی انجام اسکن مغز در محیط بیمارستان است.
درمان سکته مغزی
ازآنجاییکه سکـته مغزی ایسکمی و هموراژیک دلایل مختلفی دارند، هر یک نیازمند روش‌های درمانی متفاوتی هستند.
تشخیص سریع نوع سکته مغزی برای کاهش آسیب مغزی بسیار مهم است. تشخیص سریع همچنین برای انتخاب بهترین گزینۀ درمانی بسیار حیاتی می‌باشد، چراکه یک روش درمانی برای یک نوع از سکـته مغزی ممکن است برای درمان یک نوع دیگر ناموثر یا حتی مضر باشد.
سکته مغزی ایسکمی
درمان این نوع سکته مغزی با داروهایی شروع می‌شود که لخته‌های خونی را تجزیه کرده و از تشکیل دوبارۀ آن‌ها پیشگیری می‌کنند. در این مرحله می‌توان از آسپیرین و تزریق TPA استفاده کرد. TPA در تجزیۀ لخته‌ها بسیار موثر است، اما باید تا 4.5 ساعت بعد از بروز علائم سکتـه مغزی تزریق شود.
از عمل‌های اورژانسی برای درمان این سکته می‌توان به تزریق مستقیم TPA به داخل شریان مغزی یا استفاده از کاتتر برای خارج کردن لخته اشاره کرد. مزایا و معایب این عمل‌ها تا به امروز توسط محققین در حال بررسی هستند.
اندارترکتومی کاروتید و آنژیوپلاستی از دیگر روش‌هایی هستند که برای درمان سکتـه مغزی ایسکمی استفاده می‌شوند.
سکته مغزی هموراژیک
درمان این نوع از سکته مغزی با داروهایی آغاز می‌شود که برای کاهش فشار وارده بر مغز، کنترل فشارخون کلی، پیشگیری از تشنج و جلوگیری از انقباض‌های ناگهانی رگ‌های خونی موثر هستند.
اگر بیمار داروی ضد انعقاد خون یا داروی ضد پلاکت نظیر وارفارین یا کلوپیدوگرل مصرف می‌کند، پزشک می‌تواند داروهایی به او بدهد که اثرات این داروها را خنثی کرده یا با استفاده از تزریق خون، خون از دست رفته بیمار را جبران کند.
برای ترمیم رگ‌هایی که باعث بروز سکـته مغزی هموراژیک شده‌اند، می‌توان از عمل جراحی استفاده کرد. جراح می‌تواند برای توقف جریان خون و پیشگیری از پارگی، چفت‌های کوچکی را در پایۀ آنوریسم‌ها قرار داده یا آن‌ها را با حلقه‌های جدایی‌پذیر پُر کند.
توان‌بخشی
سکته مغزی رویدادی مهم محسوب می‌شود و می‌تواند زندگی فرد را تغییر داده و او را هم از نظر جسمانی و هم از نظر عاطفی تحت تاثیر قرار دهد. فرآیند ریکاوری و توان‌بخشی بعد از سکـته مغزی معمولاً جلسات تراپی و حمایتی را شامل می‌شود:
- گفتاردرمانی
- فیزیوتراپی
- کاردرمانی
- گروه‌های حمایتی
- حمایت از طرف دوستان و خانواده
پیشگیری
بهترین راه برای پیشگیری از بروز سکـته مغزی این است که به علل آن توجه داشته باشید. برای دستیابی به این مهم، باید تغییراتی را در سبک زندگی خود اعمال کنید:
- رژیم غذایی سالم
- حفظ وزن سالم و مطلوب
- ورزش منظم
- دوری از مصرف تنباکو (سیگار و قلیان)
- دوری از الکل یا مصرف متعادل آن
سایر اقداماتی که می‌توانند به کاهش خطر سکته مغزی کمک کنند:
- کنترل فشارخون
- مدیریت دیابت
- درمان آپنه انسدادی خواب