بیماری صرع چیست و چه علائمی دارد؟

صرع (Epilepsy) نوعی اختلال مزمن است که باعث بروز تشنج‌های مکرر و بی‌دلیل می‌شود. تشنج نوعی افزایش ناگهانی در فعالیت الکتریکی مغز است. در این مقاله به بررسی بیماری صرع می‌پردازیم.

این مقاله در زبان اصلی توسط دکتر Jeanne Morrison، متخصص مراقبت‌های ویژه، بررسی شده است.

به‌‌طورکلی دو نوع تشنج وجود دارد. تشنج فراگیر که تمام مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد، و تشنج کانونی یا جزئی که تنها بر روی یک بخش از مغز اثر می‌گذارد.

تشخیص تشنج خفیف ممکن است دشوار باشد. این تشنج می‌تواند برای چند ثانیه درحالی‌که هشیاری ندارید بروز کند.

تشنج‌های قوی‌تر می‌توانند سبب بروز اسپاسم و لرزش غیرقابل‌کنترل عضله شوند و همچنین می‌توانند از چند ثانیه تا چند دقیقه به طول بیانجامند. هنگام بروز تشنج قوی، برخی از افراد گیج شده یا از هوش می‌روند. بعد از به هوش آمدن، ممکن است هیچ خاطره‌ای از تجربۀ تشنج را به یاد نیاورید.

چندین علت برای بروز تشنج وجود دارد که ازاین‌قرارند:

• تب بالا
• آسیب دیدن سر (ترامای سر)
• قند خون بسیار پایین
• ترک الکل

بیماری صرع یا اپی‌لپسی یک اختلال عصبی نسبتاً شایع است که 65 میلیون نفر در سراسر جهان به آن دچار هستند. در ایالات‌متحده، این اختلال حدوداً 3 میلیون نفر را تحت تأثیر قرار داده است.

احتمال ابتلا به صرع در هر فردی وجود دارد، اما بروز آن در کودکان و سالمندان شایع‌تر است. همچنین مردان نسبت به زنان، به میزان کمی، بیشتر به این اختلال دچار می‌شوند.

بیماری صرع درمانی ندارد، اما می‌توان این اختلال را با مصرف دارو و سایر استراتژی‌ها مدیریت کرد.

علائم بیماری صرع

تشنج اصلی‌ترین علامت صرع است. علائم این اختلال در هر فرد متفاوت هستند و به نوع تشنج بستگی دارند.

تشنج کانونی (جزئی)

تشنج کانونیِ ساده با بی‌هوش شدن همراه نیست. علائم این نوع تشنج عبارت‌اند از:

• تغییر در حس‌های چشایی، بویایی، بینایی، شنوایی یا لامسه
• سرگیجه
• مورمور شدن و لرزش اعضای بدن

تشنج کانونی پیچیده با بیهوشی یا از دست رفتن هشیاری همراه است. سایر علائم:

• زُل زدن
• واکنش نشان ندادن
• انجام حرکات مکرر

تشنج فراگیر

تشنج فراگیر تمام مغز را درگیر می‌کند. این تشنج شش نوع دارد:

تشنج غایب، که درگذشته به آن تشنج petit mal می‌گفته‌اند، باعث می‌شود تا فرد به‌جایی زُل بزند. این نوع تشنج ممکن است سبب بروز حرکات مکرر نظیر خیس کردن لب‌ها با زبان یا پلک زدن گردد. همچنین این تشنج معمولاً با از دست رفتن هشیاری برای مدت زمانی کوتاه همراه است.

تشنج تونیک باعث گرفتگی و سفتی عضلات می‌شود.

تشنج آتونیک با از دست رفتن کنترل عضلانی همراه بوده و می‌تواند باعث شود تا به‌طور ناگهانی زمین بخورید.

تشنج کلونیک با حرکات مکرر و لقوه‌ای عضلات صورت، گردن و بازوها همراه است.

تشنج میوکلونیک باعث لرزش ناگهانی و سریع بازوها و پاها می‌شود.

تشنج تونیک-کلونیک در گذشته تشنج grand mal نامیده می‌شده است. علائم:

• سفت شدن بدن
• لرزیدن
• از دست رفتن کنترل مثانه یا روده
• گاز گرفتن زبان
• از دست رفتن هشیاری

بعد از تجربۀ تشنج، ممکن است اتفاق افتادن آن را به یاد نیاورید یا ممکن است برای چند ساعت احساس ناخوشی داشته باشید.

چه چیزی تشنج صرع را برمی‌انگیزد؟

برخی از مردم می‌توانند چیزها یا موقعیت‌هایی که می‌توانند باعث تحریک تشنج شوند را شناسایی کنند.

برخی از عوامل تحریک‌کنندۀ شایع عبارت‌اند از:

• کمبود خواب
• مریضی یا تب
• استرس
• چراغ‌های پرنور، چراغ‌های چشمک‌زن یا الگوهای مشابه
• کافئین، الکل، دارو یا مواد مخدر
• نخوردن وعده‌های غذایی، پرخوری یا برخی مواد غذایی خاص

تشخیص عوامل محرک همیشه کار ساده‌ای نیست. تجربۀ یک تشنج همیشه به این معنا نیست که چیزی حتماً محرک است. در اغلب موارد مجموعه‌ای از عوامل محرک هستند که تشنج را برمی‌انگیزند.

یک روش خوب برای تشخیص عوامل محرک این است که یک دفترچه خاطرات مربوط به تشنج داشته باشید. بعد از هر تشنج موارد زیر را در دفتر یادداشت کنید:

• روز و زمان
• در حال انجام چه کاری بوده‌اید
• در اطرافتان چه اتفاقی در حال رخ دادن بوده
• منظره، بو یا صداهای نامعمول
• عوامل استرس‌زای نامعمول
• چه چیزی می‌خوردید یا از زمان غذا خوردنتان چقدر گذشته است
• میزانِ خستگی‌تان و اینکه شب گذشته خواب خوبی داشته‌اید یا نه

همچنین می‌توانید از این دفترچه برای تشخیص اثرگذاری داروهایتان استفاده کنید. احساس و حالتان دقیقاً قبل و بعد از تشنج و عوارض جانبی را یادداشت کنید.

هنگام ملاقات با پزشکتان، دفترچه را با خود همراه داشته باشید، زیرا ممکن است به تنظیم دارو‌ها و بررسی سایر روش‌های درمانی توسط پزشک کمک کند.

آیا صرع ارثی است؟

ممکن است تا 500 ژن مختلف با بیماری صرع در ارتباط باشند. همچنین ژنتیک ممکن است یک «آستانۀ تشنج» طبیعی در شما به وجود آورده باشد. اگر این آستانۀ تشنجِ ارثی پایین باشد، شما در برابر عوامل تحریک‌کنندۀ تشنج آسیب‌پذیری بیشتری دارید. اگر این آستانه بالاتر باشد، یعنی احتمال تجربۀ تشنج در شما کمتر است.

صرع گاهی اوقات در خانواده‌ها وجود دارد. بااین‌حال، خطر به ارث بردن این بیماری نسبتاً کم است. اغلب والدینی که صرع دارند دارای فرزندان مبتلا به بیماری صرع نیستند.

به‌طورکلی، خطر ابتلا به صرع در سن 20 سالگی حدوداً 1 درصد یا 1 در هر 100 نفر است. اگر یکی از والدین شما به دلایل ژنتیکی صرع دارد، خطر ابتلا به صرع در شما بین 2 تا 5 درصد است.

اگر یکی از والدین شما به دلایل دیگری به صرع دچار است، مانند سکته مغزی یا صدمۀ مغز، این موضوع بر روی احتمال ابتلای شما به صرع اثری ندارد.

برخی از بیماری‌ها نظیر نوروفیبروماتوز و توبروز اسکلروزیس می‌توانند باعث بروز تشنج شوند. این بیماری‌ها می‌توانند خانوادگی باشند.

بیماری صرع بر توانایی شما برای بچه‌دار شدن اثری نمی‌گذارد. اما برخی از داروهای صرع می‌توانند بر روی جنین اثر بگذارند. مصرف دارو را متوقف نکنید، اما حتماً قبل از باردار شدن یا بعد از اینکه متوجه شدید باردارید، با پزشک خود مشورت کنید.

اگر صرع دارید و نگران بچه‌دار شدن هستید، به ملاقات یک مشاور ژنتیک بروید.

علت بیماری صرع چیست؟

در هر 10 نفری که به بیماری صرع مبتلا هستند، علت بروز این اختلال در 6 نفر از آن‌ها مشخص نیست. عوامل مختلفی می‌توانند به بروز تشنج منجر شوند.

دلایل احتمالی ازاین‌قرارند:

• آسیب مغزی تراماتیک
• زخمی شدن مغز بعد از آسیب مغزی (صرع بعد از سانحه)
• بیماری جدی یا تب بسیار بالا
• سکته مغزی که اصلی‌ترین دلیل بروز صرع در افراد بالای 35 سال است
• سایر بیماری‌های عروقی
• تومور یا کیست مغزی
• زوال عقل یا بیماری آلزایمر
• مصرف دارو توسط مادر، صدمۀ قبل از زایمان، نقص مغز یا کمبود اکسیژن هنگام تولد نوزاد
• بیماری‌های عفونی نظیر ایدز و مننژیت
• اختلالات ژنتیکی یا تکاملی، یا بیماری‌های عصبی

وراثت در برخی از انواع صرع نقش دارد. در جمعیت عمومی، احتمال ابتلا به صرع قبل از سن 20 سالگی 1 درصد است. اگر یکی از والدین شما صرع مرتبط با ژنتیک دارند، این احتمال به 2 تا 5 درصد افزایش می‌یابد.

همچنین ممکن است ژنتیک باعث شود تا برخی از مردم در برابر عوامل تحریک‌کنندۀ محیطی، بیشتر مستعد تشنج باشند.

بیماری صرع می‌تواند در هر سن‌وسالی بروز کند. تشخیص این اختلال معمولاً در اوایل دوران کودکی یا بعد از 60 سالگی انجام می‌شود.

درمان صرع

اغلب مردم می‌توانند صرع را مدیریت کنند. برنامۀ درمانی شما بر اساس شدت علائم، وضعیت سلامتی و چگونگی واکنش نشان دادن‌ شما به روند درمانی تنظیم می‌شود.

برخی از گزینه‌های درمانی عبارت‌اند از:

داروهای ضد صرع یا ضد تشنج: این داروها می‌توانند تعداد دفعاتِ بروز تشنج را کاهش دهند. در برخی از مردم، این داروها تشنج را به‌طور کامل از بین می‌برند. برای مؤثر بودن این داروها، باید آن‌ها را دقیقاً بر اساس دستورالعمل تجویز شده توسط پزشک مصرف کنید.

محرک عصب واگ: این دستگاه از طریق عمل جراحی در زیر پوست در ناحیۀ سینه قرار داده می‌شود و به‌طور الکتریکی عصبی که در طول گردن وجود دارد را تحریک می‌کند. این دستگاه می‌تواند به پیشگیری از تشنج کمک کند.

رژیم غذایی کتوژنیک: بیش از نیمی از افرادی که بدنشان به دارو جواب نمی‌دهد، می‌توانند از فواید این رژیم غذایی پرچرب و کم‌کربوهیدرات بهره‌مند شوند.

جراحی مغز: قسمتی از مغز که باعث بروز فعالیت تشنجی می‌شود را می‌توان از طریق جراحی خارج کرده یا تغییر داد.

پژوهش‌ها در زمینۀ یافتن روش‌های درمانی جدید برای صرع در حال پیشرفت هستند. یک روش درمانی که ممکن است در آینده در دسترس قرار بگیرد تحریک عمیق مغز است. از طریق این عمل، الکترودها درون مغز کاشته می‌شوند. سپس یک مولد در سینۀ شما قرار می‌گیرد. این مولد ایمپالس‌های الکتریکی را به مغز ارسال می‌کند که به کاهش تشنج کمک می‌کنند.

منابع:

• • Adult epilepsy diet center. (n.d.)
    hopkinsmedicine.org/neurology_neurosurgery/centers_clinics/epilepsy/adult/adult-epilepsy-diet-center/

• • Elliott, I., Mulligan, J., & Geist, R. (2010, February 4). Epilepsy and behavior
    aboutkidshealth.ca/En/ResourceCentres/Epilepsy/AtHomeandAtSchool/EpilepsyandQualityofLife/Pages/Epilepsy-and-Behaviour.aspx

• • Facts and figures. (n.d.)
    aesnet.org/for_patients/facts_figures

• • Ketogenic diet. (2016, March)
    epilepsysociety.org.uk/ketogenic-diet

• • Mayo Clinic staff. (2015, November 6). Epilepsy: Diagnosis
    mayoclinic.org/diseases-conditions/epilepsy/diagnosis-treatment/diagnosis/dxc-20117234

• • Mayo Clinic Staff. (2015, November 6). Epilepsy: Treatment
    mayoclinic.org/diseases-conditions/epilepsy/diagnosis-treatment/treatment/txc-20117241

• • Mayo Clinic staff. (2015, November 6). Epilepsy. Symptoms and causes
    mayoclinic.org/diseases-conditions/epilepsy/symptoms-causes/dxc-20117207

• • Medical management of epilepsy. (n.d.)
    hopkinsmedicine.org/healthlibrary/conditions/nervous_system_disorders/medical_management_of_epilepsy_134,15/

• • Mitchell, W. (n.d.). Social and behavioral issues of child epilepsy
    childneurologyfoundation.org/disorders/social-and-behavioral-issues-of-child-epilepsy/

• • Neurology research: Epilepsy. (n.d.)
    mayo.edu/research/departments-divisions/department-neurology/programs/epilepsy

• • Schachter, S. C. (2014, February). Moods and behavior
    epilepsy.com/learn/impact/moods-and-behavior/mood-and-behavior-101/moods-and-behavior

• • Schachter, S. C., Shafer, P. O, & Sirven, J. I. (2013, August). Triggers of seizures
    epilepsy.com/learn/triggers-seizures

• • Schachter, S. C., Shafer, P. O., & Sirven, J. I.  (2014, March). Who gets epilepsy? Retrieved from
    epilepsy.com/learn/epilepsy-101/who-gets-epilepsy

• • Starting a family (preconception). (n.d.)
    epilepsysociety.org.uk/starting-family-preconception

• • Weiner, H. L., & Sirven, J. I., (2013, August). Types of surgeries
    epilepsy.com/learn/treating-seizures-and-epilepsy/surgery/types-surgeries

• What is epilepsy? (2014, January)
  epilepsy.com/learn/epilepsy-101/what-epilepsy