بیماری زونا چیست و چه علائمی دارد؟

بیماری زونا (Shingles) نوعی عفونت است که از ویروس واریسلا زوستر ناشی می‌شود؛ ویروسی که عامل آبله مرغان است. حتی بعدازاینکه عفونت آبله مرغان به پایان برسد، ممکن است ویروس آن چندین سال و قبل از اینکه بیماری زونا را فعال کند، در سیستم عصبی به زندگی ادامه دهد. زونا گاهی اوقات با نام هرپس زوستر (herpes zoster) نیز شناخته می‌شود.

ویژگی این عفونت ویروسی راش پوستی قرمز است که می‌تواند باعث بروز درد و سوزش شود. زونا معمولاً به شکل نواری از تاول‌ها در یک سمت از بدن بروز می‌کند که در اغلب مواقع نیم‌تنه، گردن یا صورت فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در اغلب موارد بیماری زونا بعد از گذشت دو تا سه هفته برطرف می‌شود. بروز زونا بیش از یک‌مرتبه در بدن یک فرد بسیار نادر است، اما به گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) تقریباً از هر سه نفر در آمریکا یک نفر در مرحله‌ای از زندگی خود زونا را تجربه می‌کند (1).

*این مقاله در زبان اصلی توسط دکتر Deborah Weatherspoon، متخصص مدیریت درد، بررسی شده است.

علائم بیماری زونا

علائم ابتدایی زونا معمولاً درد و سوزش هستند. این درد معمولاً در یک سمت از بدن بروز کرده و در تکه‌های کوچک رخ می‌دهد که در اغلب موارد با راش قرمز همراه است.

ویژگی‌های راش پوستی ازاین‌قرارند:

• تکه‌های قرمز
• تاول‌های حاوی مایع که به‌راحتی می‌ترکند
• راشی که از ستون فقرات تا نیم‌تنه به دور بدن می‌پیچد
• راشی که بر روی صورت و گوش‌ها پدیدار می‌شود
• خارش

برخی از مردم علائمی فراتر از درد و راش را تجربه می‌کنند. این علائم عبارت‌اند از:

• تب
• لرز
• سردرد
• خستگی
• ضعف عضلانی

عوارض نادر و جدیِ زونا:

• درد یا راشی که چشم را درگیر می‌کند؛ برای جلوگیری از آسیب چشم باید مورد درمان قرار بگیرد.
• از دست رفتن حس شنوایی یا درد شدید در یکی از گوش‌ها، سرگیجه، یا از دست رفتن حس چشایی بر روی زبان، که این موارد می‌توانند علائم سندرم رامسی هانت باشند.
• عفونت‌های باکتریایی؛ اگر پوستتان قرمز شده، ورم کرده و گرم شده است، امکان دارد به این عفونت‌ها دچار باشید.

چه کسانی در خطر بیماری زونا هستند؟

احتمال بروز زونا در هر فردی که در گذشته آبله مرغان را تجربه کرده وجود دارد. با‌این‌حال، برخی عوامل باعث افزایش خطر ابتلا به این بیماری می‌شوند.

عوامل خطر:

• سن بالای 60 سال
• ابتلا به بیماری‌هایی که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کنند، مانند HIV، ایدز یا سرطان
• سابقۀ شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
• مصرف داروهایی که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کنند، مانند استروئیدها یا دارو‌هایی که بعد از پیوند عضو مصرف می‌شوند

بیماری زونا در سالمندان

زونا به‌طور ویژه در سالمندان شایع‌تر است. از هر سه نفری که در طول زندگی خود به زونا دچار می‌شوند، تقریباً نیمی از موارد افرادی‌اند که 60 ساله یا مسن‌تر هستند. این گروه سنی با بیشترین خطر ابتلا به بیماری زونا مواجه است، زیرا سیستم ایمنی بدن اغلب سالمندان در وضعیت آسیب‌پذیرتری قرار دارد.

سالمندانی که زونا دارند، در مقایسۀ با جمعیت عمومی، بیشتر در خطر تجربۀ عوارض این بیماری هستند؛ ازجمله راش‌های پوستی بزرگ و عفونت‌های باکتریایی ناشی از تاول‌های سرباز. این افراد همچنین بیشتر مستعد ذات‌الریه و التهاب مغز هستند. درنتیجه، مراجعه سریع و به‌موقع به پزشک برای درمان ویروس بسیار مهم است.

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) برای پیشگیری از زونا دریافت واکسن زونا برای افراد 50 ساله و مسن‌تر را توصیه کرده است (2).

اگر به زونا دچار شده‌اید، می‌توانید یک حولۀ خنک را به‌منظور تسکین درد بر روی تاول‌ها قرار دهید. تا جایی که امکان دارد راش پوستی را بپوشانید تا از پخش شدن ویروس به سایر قسمت‌های پوست جلوگیری کنید. از پزشکتان بپرسید که آیا برای دریافت داروهای ضدویروس صلاحیت دارید یا خیر؛ این داروها می‌توانند مدت زمان فعالیت ویروس و شدت آن را کاهش دهند. همچنین پزشکتان می‌تواند در صورت نیاز داروهای ضد درد را تجویز کند.

زونا و بارداری

اگرچه ابتلا به زونا در حین بارداری امری نامعمول است، اما غیرممکن نیست. اگر با فردی تماس داشته باشید که سابقۀ آبله مرغان را دارد یا عفونت زونا در او فعال است، درصورتی‌که واکسیناسیون نشده باشید یا هرگز آبله مرغان را تجربه نکرده باشید، امکان ابتلای شما به آبله مرغان وجود دارد.

با توجه به اینکه در کدام سه‌ماهۀ بارداری به سر می‌برید، ابتلا به آبله مرغان در حین بارداری می‌تواند به نقایص هنگام تولد منجر گردد. دریافت واکسن آبله مرغان قبل از بارداری می‌تواند گامی مهم برای محافظت از فرزندتان در برابر این نقایص باشد. احتمال تجربۀ عوارضِ زونا کم است، اما این بیماری درهرصورت می‌تواند ناخوشایند باشد. در صورت بروز هرگونه راش پوستی در دوران بارداری، سریعاً پزشکتان را مطلع کنید.

استفاده از داروهای ضدویروس برای درمان بیماری زونا در بارداری امن و بی‌خطر است. آنتی‌هیستامین‌ها نیز می‌توانند به کاهش خارش کمک کرده و استامینوفن می‌تواند درد را کاهش دهد.

تشخیص زونا

در اغلب موارد بیماری زونا از طریق معاینۀ جسمانی راش‌ها و تاول‌ها تشخیص داده می‌شود. پزشکتان همچنین سؤالاتی را دربارۀ سابقۀ پزشکی‌تان خواهد پرسید.

در موارد نادر، ممکن است پزشکتان نمونه‌ای از پوست یا مایع تاول‌هایتان را مورد آزمایش قرار دهد. در این فرآیند پزشک با استفاده از یک سواپ استریل نمونه‌ای از بافت یا مایع را جدا می‌کند. سپس نمونه‌ها به آزمایشگاه پزشکی ارسال می‌شوند تا حضور ویروس در بدن بررسی گردد.

درمان زونا

بیماری زونا درمانی ندارد، اما مصرف داروهای تجویز شده ممکن است به تسکین علائم و کاهش مدت زمان عفونت کمک کند.

داروهای مختلفی برای زونا تجویز می‌شوند:

نوع دارو	هدف	دفعات مصرف	روش مصرف
داروهای ضدویروس؛ ازجمله اس‌کلوویز، والاسیکلوویر و فامسیکلوویر	کاهش درد و افزایش سرعت بهبودی	2 تا 5 مرتبه در روز، طبق تجویز پزشک	خوراکی
داروهای ضدالتهاب مانند ایبوپروفن	تسکین درد و ورم	هر 6 تا 8 ساعت یک‌بار	خوراکی
مسکن‌ها	کاهش درد	احتمالاً یک یا دو مرتبه در روز تجویز می‌شوند	خوراکی
آنتی‌هیستامین‌ها نظیر دیفن‌هیدرامین	درمان خارش	هر 8 ساعت یک‌بار	خوراکی
داروهای ضد تشنج یا داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای	درمان درد طولانی‌مدت	یک یا دو مرتبه در روز	خوراکی
کرم‌ها یا ژل‌های بی‌حس‌کننده، یا پچ‌هایی نظیر ليدوكائين	کاهش درد	استفاده در صورت نیاز	موضعی
کپسایسین	کمک به کاهش خطر نوعی درد عصبی به نام پست هرپتیک نورالژیا (PHN) که ممکن است بعد از بهبودی زونا رخ دهد	استفاده در صورت نیاز	موضعی

درمان‌های خانگی نیز می‌توانند به تسکین علائم بیماری زونا کمک کنند:

• استراحت
• قرار دادن کمپرس سرد و مرطوب بر روی راش به‌منظور کاهش درد و خارش
• قرار دادن لوسیون کالامین برای کاهش خارش
• حمام اوتمیل کلوئیدی برای تسکین درد و خارش

بیماری زونا معمولاً بعد از چند هفته برطرف می‌شود و بروز دوبارۀ آن نادر است. اگر علائمتان بعد از گذشت 10 روز بهبود نیافته‌اند، باید با پزشک خود تماس بگیرید و ارزیابی دوبارۀ بیماری را درخواست کنید.

عوارض احتمالی

اگرچه زونا به‌خودی‌خود می‌تواند دردناک و آزاردهنده باشد، اما مهم است که علائمِ عوارض احتمالی آن را نیز زیر نظر داشته باشید. این عوارض عبارت‌اند از:

• آسیب چشم، که می‌تواند در صورت بروز تاول یا راش در نزدیکی چشم رخ دهد (خصوصاً قرنیۀ چشم که مستعد آسیب است)
• عفونت‌های پوست باکتریایی که می‌توانند به‌راحتی در اثر باز شدن تاول‌ها رخ داده و شدید باشند
• سندرم رامسی هانت؛ در صورتی بروز می‌کند که زونا عصب‌های موجود در سر را تحت تأثیر قرار داده باشد و عدم درمان آن بتواند به فلج جزئی صورت یا از دست رفتن شنوایی منجر شود (در صورت درمان سریع و به‌موقع اغلب بیماران بهبودی کامل را تجربه می‌کنند)
• ذات‌الریه
• التهاب مغز یا طناب نخاعی، مانند آماس مغز یا مننژیت که مشکلاتی جدی بوده و مرگبار هستند

پیشگیری از بیماری زونا

واکسن‌ها می‌توانند از بروز علائم شدید زونا یا عوارض آن جلوگیری کنند. تمام کودکان باید دو دوز واکسن آبله مرغان را دریافت کنند. بزرگ‌سالانی که تابه‌حال آبله مرغان را تجربه نکرده‌اند نیز باید این واکسن را دریافت کنند. ایمن‌سازی از طریق واکسن لزوماً به معنای این نیست که هرگز به آبله مرغان مبتلا نخواهید شد، اما از هر 10 نفری که واکسیناسیون می‌شوند، 9 نفر آبله مرغان را تجربه نمی‌کنند.

به گزارش CDC بزرگ‌سالانی که 50 سال سن داشته یا مسن‌تر هستند باید واکسن زونا را دریافت کنند. این واکسن به پیشگیری از علائم شدید و عوارض مرتبط با زونا کمک می‌کند.

دو واکسن برای زونا در دسترس است؛ واکسن Zostavax (zoster vaccine live) و Shingrix (recombinant zoster vaccine). مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها اعلام کرده است که Shingrix واکسن مرجح است. این مرکز همچنین اشاره می‌کند که حتی اگر در گذشته واکسن Zostavax را دریافت کرده‌اید، باید برای دریافت واکسن Shingrix اقدام کنید (3، 4).

بیماری زونا مسری است. اگر به این بیماری مبتلا شوید، باید به اقدامات لازم به‌منظور پیشگیری از پخش شدن عفونت توجه کنید. این اقدامات عبارت‌اند از:

• پوشاندن راش پوستی
• پرهیز از تماس داشتن با افرادی که آبله مرغان را تجربه نکرده‌اند یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند
• شستن منظم و مکرر دست‌ها

منابع:

• • New shingles fact sheet for adults. (2018).
    cdc.gov/shingles/fact-sheets/shingles-factsheet-adults.html

• • Mayo Clinic Staff. (2018). Shingles.
    mayoclinic.org/diseases-conditions/shingles/symptoms-causes/syc-20353054

• • Shingles. (2018).
    nia.nih.gov/health/shingles

• • Shingles (herpes zoster): Overview. (2018).
    cdc.gov/shingles/about/overview.html

• • Shingles (herpes zoster): Vaccination. (2018).
    cdc.gov/shingles/vaccination.html

• • What everyone should know about shingles vaccine (Shingrix). (2018).
    cdc.gov/vaccines/vpd/shingles/public/shingrix/

• What everyone should know about Zostavax. (2018).
  cdc.gov/vaccines/vpd/shingles/public/zostavax/index.html