فواید و مضرات اسید سیتریک + عوارض جانبی

اسید سیتریک یک افزودنی غذایی رایج و ماده‌ای شیمیایی است که به‌طور طبیعی در مرکبات و آب مرکبات یافت می‌شود. این ماده یک اسید آلی ضعیف بوده، اما ویتامین یا ماده معدنی ضروری محسوب نمی‌شود، زیرا آن را از طریق رژیم غذایی دریافت نمی‌کنیم. این اسید به دو صورت تولید می‌شود؛ ممکن است در نوعی گیاه یافت شود و یا توسط انسان در آزمایشگاه‌ها ساخته شود.

برای ساختن اسید سیتریک مصنوعی، که در اکثر غذاهای فرآوری شده از همین نوع استفاده می‌شود، قارچی به نام Aspergillus niger، که نوعی کپکِ سیاهِ رایج است، با استفاده از قند تغذیه می‌گردد.

شکرها به‌طور رایج از نیشکر، چغندرها و شیره ذرت به دست می‌آیند و سپس به قارچ موردنظر خورانده می‌شوند و بعدازآن با دیگر مواد تشکیل‌دهنده این اسید مانند نیترات آمونیوم، فسفات پتاسیم، سولفات منیزیم و سولفات روی مخلوط می‌گردند.

در طی ۶ تا ۱۵ روز، سیتریک اسید طی عملیات تخمیر ساخته می‌شود. پروژه ساخت این اسید از دهه 1920، زمانی که تولید میکروبی این اسید در مقیاس تجاری آغاز شد، شروع به انجام شدن گرفت. به‌عنوان یک اسید آلی، سیتریک اسید یک جزء تشکیل‌شده در تری کربوکسیلیک یا چرخه کربس است. این اسید در تمامی بافت‌های حیوانی یافت می‌شود و توسط فرآیندهای متابولیک اکسیداتیو تشکیل می‌شود.

امروزه ماده‌ای به نام سیترات نیز از اسید سیتریک تولید می‌شود که یک نمک یا استر است و برای کنترل برخی بیماری‌ها و مشکلات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برخی از رایج‌ترین مصارف اسید سیتریک عبارت‌اند از:

• نگهدارندۀ مواد غذایی و نوشیدنی‌ها به دلیل توانایی حفظ اجزا و استحکام مواد
• توانایی اضافه کردن طعمی ترش و شبیه به مرکبات به غذاها و نوشیدنی‌ها
• عملکرد به‌عنوان یک عامل چنگاله دار که  از بافت مواد غذایی نگهداری می‌کند
• افزودن عطر به محصولات زیبایی و پاک‌کننده
• عملکرد به‌عنوان تنظیم‌کننده pH و عامل قلیایی
• کمک به میانگیری مواد مغذی
• عمل کردن به‌عنوان یک حلال برای تمیز کردن و از بین بردن چربی‌ها
• عملکرد به‌عنوان یک ماده ضد انعقاد خون از طریق چنگاله دار کردن کلسیم در خون

فواید و مضرات اسید سیتریک

آیا مصرف اسید سیتریک بی‌خطر است؟ با توجه به گروه فعال محیط‌زیست (EWG)، اسید سیتریک جزو موادی است که توانایی سمی بودن و مضر بودن از آن‌ها انتظار نمی‌رود و جزو اولویت‌های آخر برای سلامتی انسان است.

FDA این اسید را به‌عنوان افزودنی مواد غذایی انتخاب کرده و آن را ایمن برای مصرف عموم و موارد خاص و منحصربه‌فرد تعیین کرده است.

خطرات مصرف سیتریک اسید و یا استفاده کردن از آن برای پوست به‌طورکلی به میزان بسیار کم دیده می‌شود و در اکثر کشورها ازجمله ایالات‌متحده آمریکا مصرف آن رایج بوده و محدودیت چندانی برای مصرف ندارد.

اسید سیتریک برای بدن چه‌کاری انجام می‌دهد؟ در ادامه به برخی از جوانب منفی و مثبت این اسید می‌پردازیم.

فواید اسید سیتریک

این ماده دارای اثرات ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی است. در مطالعات خاصی نشان داده شده که این اسید خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارد؛ به این معنی که می‌تواند به مبارزه با استرسِ اکسیداتیو (آسیب رادیکال‌های آزاد) کمک کند.

در سال ۲۰۱۴ تحقیقی درباره محصولات دارویی منتشر شد. محققان رابطه بین اسید سیتریک و اکسیداتیو ناشی از اندوتوکسین مغز و کبد موش‌ها را بررسی نمودند و متوجه شدند که این اسید باعث کاهش پراکسیداسیون لیپید مغزی و التهاب، آسیب‌های کبدی و تکه‌تکه شدن DNA در موش‌ها پس از تزریق سیتریک اسید می‌شود که به‌منظور ایجاد استرس اکسیداتیو در مغز و کبد آن‌ها انجام‌شده بود.

سیتریک اسید دارای اثرات قلیایی است و باوجوداینکه دارای مزه اسیدی است به‌عنوان یک ماده قلیایی در نظر گرفته می‌شود. این موضوع به این معنی است که این اسید می‌تواند به خنثی کردن اسید غذاهایی مثل گوشت و یا حبوبات کمک کند. غذاهای قلیایی مقادیر بالایی از مواد معدنی با خاصیت قلیایی دارند مثل: پتاسیم، منیزیم، کلسیم، سدیم، منگنز و آهن که در جذب مواد معدنی نیز کمک می‌کنند.

سیتریک اسید توانایی بهبود عملکرد اندوتلیال را نیز دارد. تعدادی از محققان نشان داده‌اند که اسید سیتریک می‌تواند به بهبود عملکرد اندوتلیال کمک‌رسانی کند. به این صورت که پوشش نازک غشا که درون قلب و عروق خونی قرار گرفته است، به استراحت و انقباض عروق، لخته شدن خون، عملکرد بهتر دستگاه ایمنی و تجمع پلاکت‌ها کمک می‌کند.

به نظر می‌رسد این کار با کاهش نشانه‌های التهابی صورت می‌گیرد. نمک حاصل‌شده از اسید سیتریک که سیترات نام دارد می‌تواند به‌عنوان ماده ضد انعقاد خون (به‌طورکلی به‌عنوان حلال خون) استفاده شود زیرا توانایی چنگاله دار کردن کلسیم را دارد.

همچنین قادر است به پیشگیری از سنگ کلیه نیز کمک کند، چراکه احتمال وجود سنگ کلیه بیشتر در افرادی وجود دارد که دارای ادرار اسیدی هستند.

با توجه به گزارش کلینیک سنگ کلیه در بیمارستان مدیسون و زیر نظر دانشگاه ویسکانین، اسید سیتریک یک نوع محافظ است و وجود اسید سیتریک در ادرار باعث محافظت از شما در مقابل سنگ کلیه‌های جدید می‌شود.

اسید سیتریک و سیترات پتاسیم اجزای قلیایی هستند که اسیدِ موجود در ادرار را کاهش می‌دهند و به همین علت این مواد برای جلوگیری از نقرس، سنگ کلیه یا اسیدوز متابولیک در افراد مبتلابه نارسایی کلیه مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اسید سیتریک می‌تواند به جلوگیری از بزرگ شدن سنگ‌های کوچک و تبدیل شدن آن‌ها به سایزهای بزرگ و مشکلات سنگی کمک کند و همچنین باعث ایجاد پوشش و مانع اتصال مواد به سنگ‌ها شود.

سیتریک اسید چه‌کاری برای پوست شما انجام می‌دهد؟

هیدروکسی اسید آلفا که به بعضی محصولات پوستی و یا محصولات مراقبت شخصی اضافه می‌شود برای تنظیم کردن میزان اسید و پوسته‌پوسته شدن پوست و ترمیم آن بسیار مفید است.

این اسید را می‌توانید در برخی محصولات ضد پیری مثل سروم‌ها، ماسک‌ها، و کرم‌های شب پیدا کنید. اسید سیتریک همچنین به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان شناخته می‌شود که می‌تواند به محافظت در برابر پیری پوست، آسیب محیط بر پوست و استرس اکسیداتیو کمک کند.

مضرات و عوارض جانبی اسید سیتریک

چرا ممکن است اسید سیتریک برای بدن مضر باشد؟

به‌طورکلی ‌نگرانی‌هایی درباره اسید سیتریک مصنوعی و ساختِ انسان وجود دارد که می‌گوید ممکن است این اسید مقداری اثرات منفی برای سلامتی داشته باشد. مخصوصاً زمانی که به میزان بسیار زیاد در مواد غذایی بسته‌بندی‌شده استفاده می‌شود. مدرک و دلیل روشنی از مطالعات وجود ندارد که بین این اسید در حالت طبیعی و سلامتی بدن رابطه‌ای را نشان دهد اما بااین‌حال عوارض جانبی که گفته خواهد شد ممکن است رخ دهند.

این اسید می‌تواند سبب تحریک پوست شود. برای تعدادی از افراد به‌ویژه کسانی که دارای پوست حساس هستند اسید سیتریک موجود در محصولات زیبایی و پوستی ممکن است بیش‌ازحد قوی باشد و باعث برانگیختگی پوست آن‌ها شود.

حتی در بعضی موارد هنگامی‌که این اسید را در محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می‌کنند، باعث برانگیختگی گذرگاه بویایی و تحریک علائم اسم می‌شود.

سیتریک اسید ساخته شده توسط انسان معمولاً با استفاده از شکر و چغندر و ذرت بوده که به‌احتمال بسیار زیاد محصولی تراریخته است (GMO).

مصرف این اسید ممکن است باعث بدتر شدن آسیب گوارشی شود و اگر شما از کمبود اسید معده رنج می‌برید به این معنی نیست که لزوماً باید از غذاها و نوشیدنی‌های اسیدی اجتناب کنید.

مواد اسیدی مثل لیموها و گوجه فرنگی بعد از هضم شدن در بدن خاصیت قلیایی پیدا می‌کنند، یعنی ابتدا به‌صورت اسیدی بوده و درنهایت قلیایی می‌شوند. توجه داشته باشید که غذاهای اسیدی باعث ایجاد مشکلاتی مثل برگشت اسید معده و یا زخم معده نمی‌شود ولی ممکن است موجب بروز برخی علائم مثل سوزش معده، ریفلاکس اسیدِ معده و بالا آوردن اسید در برخی افراد شود.

درحالی‌که مطالعات به‌طور واضح نشان نمی‌دهند که سیتریک اسید ساخته شده توسط اسپرگلوس (نوعی گیاه قارچی) مضر باشد، اما تعدادی از محققان هنوز نگرانی‌هایی درباره این امر دارند و می‌گویند که ممکن است استنشاق اسید سیتریک به‌دست‌آمده از طریق این ماده قارچی باعث آسیب به عملکرد دستگاه ایمنی، آلرژی و دیگر آسیب‌های تنفسی شود.

غذاهای حاوی اسید سیتریک

کدام غذاها و نوشیدنی‌ها مقدار زیادی اسید سیتریک را تأمین می‌کنند؟

• مرکبات و آبمیوه‌هایشان به‌ویژه لیمو و آبمیوه آن
• سایر مرکباتی که شامل اسید سیتریک هستند عبارت‌اند از پرتقال، گریپ‌فروت و نارنگی
• به میزان کمتر آناناس و آب آناناس و یا موادی مثل انواع توت‌ها مثل توت فرنگی، کرن بری، تمشک و انگور فرنگی

غذاها و نوشیدنی‌هایی که حاوی این میوه‌ها هستند نیز اسید سیتریک دارند؛ مانند سس کچاپ که حاوی گوجه فرنگی است.

اگرچه سیتریک اسید ماده‌ای نیست که در طبیعت پیدا شود، اما درهرصورت محصولی جانبی از پنیر، باده و خمیر ترش نان است.

اسید سیتریکی که در فهرست ترکیبات غذایی محصولات غذایی و مکمل‌ها درج می‌شود، از نوع مصنوعی و کارخانه‌ای بوده و با اسید سیتریکی که به‌طور طبیعی در مرکبات وجود دارد متفاوت است.

علت این تفاوت این است که تولید کردن اسید سیتریک از مرکبات بسیار پرهزینه است و تقاضای آن فراتر از تولیدش می‌رود.