پانکراتیت | انواع، علائم و درمان
به التهاب پاتولوژیک لوزالمعده پانکراتیت گفته می‌شود. لوزالمعده در پشت معده و در نزدیکی روده کوچک قرار دارد. این عضو آنزیم‌هایی را در بدن آزاد می‌کند که به تجزیه مواد غذایی کمک کرده و نحوه مدیریت گلوکز توسط بدن را تنظیم می‌کنند.
پانکراتیت ممکن است سریعاً برطرف شده یا به مشکلی مزمن تبدیل گردد. درمان این عارضه به حاد یا مزمن بودن پانکراتیت بستگی دارد.
علائم پانکراتیت
اغلب کسانی که پانکراتیت مزمن یا حاد دارند، درد در قسمت چپِ میانیِ شکم را به‌عنوان علامت اصلی تجربه می‌کنند. برخی از افرادی که به پانکـراتیت حاد دچارند ممکن است التهاباتی را در آزمایش‌های اسکن نشان دهند و علائمی دیگری نداشته باشند.
سایر علائم:
- دردی که در اطراف بالاتنه وجود دارد و در کمر به شکل الگویی شبیه به نوار تجربه می‌شود
- سوء هاضمه
- حالت تهوع یا استفراغ
- حساسیت شکم
- کاهش وزن ناخواسته
- نفخ کردن به همراه ورم شکم
- سکسکه
- تب
افرادی که پانکراتیت حاد دارند ممکن است اسهال چرب (مدفوع چرب که بوی بسیار بدی دارد) را تجربه کنند.
اسهال چرب همچنین می‌تواند نشانی از سوء جذب مواد مغذی باشد؛ یعنی بدن فرد به طور مطلوب مواد مغذی ضروری را جذب نمی‌کند، چراکه لوزالمعده آنزیم‌های هضم‌کننده کافی برای تجزیه مواد غذایی را ترشح نمی‌کند.
انواع
پانکراتیت به طور کلی حاد یا مزمن است. پانکـراتیت نکروزان می‌تواند از موارد شدید پانکراتیت حاد نشئت بگیرد. درمان هر مورد از پانکراتـیت به شدت علائم آن بستگی دارد.
پانکراتیت حاد
پانکراتیت حاد اصلی‌ترین علت پذیرش‌های مرتبط با مشکلات گوارشی در بیمارستان است. بر اساس گزارش موسسه ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی در آمریکا (NIDDK)، سالانه حدود 275 هزار آمریکایی به دلیل ابتلا به پانکـراتیت حاد در بیمارستان‌ها پذیرش می‌شوند.
پانکراتیت حاد معمولاً به طور ناگهانی بروز می‌کند. التهاب ناشی از این عارضه معمولاً بعد از چند روز از گذشت دورۀ درمانی برطرف می‌شود، اما در مواردی نیاز است که بیمار در بیمارستان بستری گردد.
در مقایسه با کودکان، پانکـراتیت حاد در بزرگسالان بسیار شایع‌تر می‌باشد. سنگ‌های کیسه صفرا از علل اصلی بروز پانکراتیت حاد در بزرگسالان هستند.
این عارضه همچنین می‌تواند به پانکراتیت مزمن تبدیل شود، خصوصاً اگر بیمار سیگاری بوده یا به طور مداوم الکل مصرف می‌کند.
پانکراتیت مزمن
پانکراتیت مزمن زمانی رخ می‌دهد که التهاب لوزالمعده به‌طور مداوم بروز کند یا در طولانی‌مدت در بدن فرد وجود داشته باشد.
لوزالمعده افراد مبتلا به پانکـراتیت مزمن ممکن است به طور دائمی آسیب ببیند و همچنین امکان بروز مشکلات دیگر وجود دارد. تداوم التهاب در لوزالمعده می‌تواند باعث بروز زخم بافتی شود.
پانکراتیت می‌تواند به سلول‌هایی که انسولین تولید می‌کنند آسیب وارد کند. انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده ترشح می‌شود و مقدار قند در خون را تنظیم می‌کند. آسیب دیدن سلول‌های تولیدکننده انسولین باعث بروز دیابت در حدود 45 درصد از افراد مبتلا به پانکراتیت مزمن می‌شود.
مصرف درازمدت الکل علت بروز حدود 70 درصد از موارد پانکـراتیت مزمن در بزرگسالان است. بیماری‌های خودایمنی و ژنتیک نظیر فیبروز سیستیک نیز می‌توانند باعث بروز پانکراتیت مزمن در برخی از افراد شوند.
پانکراتیت نکروزان
موارد شدید پانکراتیت مزمن می‌توانند باعث بروز پانکـراتیت نکروزان شوند که به مرگ سلولی می‌انجامد. این نوع از پانکـراتیت حدوداً در 10 درصد از موارد پانکـراتیت مزمن رخ می‌دهد که معمولاً در این موارد بیمار برای درمان پانکراتیت به پزشک مراجعه نکرده است.
التهاب ناشی از پانکراتیت می‌تواند باعث نشتی آنزیم‌های گوارشی به داخل لوزالمعده شود. در چنین شرایطی ممکن است بافت لوزالمعده آسیب دیده و دچار مرگ شود و به بروز پانـکراتیت نکروزان بینجامد. برای تشخیص این نوع از پانکراتیت، ممکن است پزشک آزمایش فراصورت یا سی‌تی اسکن را برای بیمار تجویز کند.
اگر به پانـکراتیت نکروزان دچار هستید، ممکن است پزشکتان نمونه‌ای از بافت مرده را برای بررسی عفونی بودن نمونه‌برداری کند. اگر عفونت دارید، ممکن است پزشک برایتان آنتی‌بیوتیک تجویز کند و همچنین امکان دارد که به حذف بافت مرده نیاز داشته باشید.
عفونت بافت مرده خطر مرگ ناشی از پانکراتیت نکروزان را افزایش می‌دهد، درنتیجه دریافت کمک پزشکی سریع در چنین مواردی بسیار مهم است.
دلایل
پانکراتیت حاد و مزمن دلایل مشترک فراوانی دارند که عبارت‌اند از:
- سنگ کیسه صفرا
- مصرف زیاد الکل
- مصرف برخی از داروها
- سرطان لوزالمعده
- جراحی شکم
- عفونت‌ها
- فیبروز سیستیک
- صدمه در ناحیۀ شکم
سطح بالای کلسیم یا تری‌گلیسرید در خون نیز می‌تواند به بروز پانـکراتیت مزمن منجر شود.
سنگ کیسه صفرا شایع‌ترین علت پانکراتیت حاد است. سنگ‌های کیسه صفرا توده‌های کوچک و جامدی هستند که از صفرا (مایعی که به هضم کمک می‌کند) تشکیل شده‌اند.
اگر سنگ کیسه صفرا به اندازۀ کافی بزرگ باشد، می‌تواند در محل اتصال مجرای اصلی لوزالمعده و مجرای صفراوی مشترک گیر کند. این مجاری در دوازدهه تخلیه می‌شوند که بخش اولیۀ روده کوچک محسوب می‌گردد.
مجرای لوزالمعده آنزیم‌های گوارشی را از لوزالمعده به سایر نقاط حمل می‌کند. مجرای صفراوی مشترک صفرا یا سایر مواد را از کبد و کیسه صفرا حمل می‌کند. گیر کردن سنگ کیسه صفرا می‌تواند باعث تجمع این مواد شود و به بروز التهاب در مجرای صفراوی مشترک و لوزالمعده بینجامد.
تشخیص
پزشکان معمولاً ترکیبی از آزمایش‌های خون و تصویربرداری را برای تشخیص استفاده می‌کنند. اگر به پانکراتیت حاد دچار باشید، درد شکم شدید خواهید داشت و ممکن است آزمایش‌های خون افزایش چشمگیر آنزیم‌های لوزالمعده را در شما نشان دهند.
انواع مختلف آزمایش‌های فراصوت، ام‌آرآی و سی‌تی اسکن می‌توانند آناتومی لوزالمعده، نشانه‌های التهاب و اطلاعاتی را دربارۀ مجاری صفراوی و لوزالمعده برملا کنند. آزمایش چربی مدفوع نیز می‌تواند بالا بودن محتوای چربی در مدفوع را تشخیص دهد.
آزمایش عملکرد لوزالمعده
آزمایش عملکرد لوزالمعده نشان می‌دهد که لوزالمعده واکنش درستی به سکرتین دارد یا خیر. سکرتین هورمونی است که باعث می‌شود لوزالمعده مایعاتی را ترشح کند که به هضم غذا کمک می‌کنند.
در طول این آزمایش، پزشک لوله‌ای را از طریق بینی یا گلو وارد روده کوچک بیمار می‌کند. پزشک سپس سکرتین را به درون رگ بیمار تزریق کرده و نمونه‌هایی از مایعات داخل لوله را برداشت می‌کند.
در مرحله بعدی پزشک مایعات را برای بررسی و تشخیص پانکراتیت یا سایر بیماری‌های مرتبط با لوزالمعده به آزمایشگاه ارسال می‌کند.
درمان پانکراتیت
درمان پانکراتیت حاد یا مزمن معمولاً بستری شدن در بیمارستان را شامل می‌شود. لوزالمعده نقش مهمی را در فرآیندهای گوارشی ایفا می‌کند و برای درمان شدن به استراحت نیاز دارد.
به همین دلیل، بیمار در طول دوره بستری بودن ممکن است مایعات مخصوص و مواد مغذی را از طریق تزریق درون‌وریدی یا به وسیله لوله‌ای که از بینی به داخل معده متصل است دریافت کند که به آن تغذیه از طریق لوله بینی-شکمی گفته می‌شود.
مصرف دارو ممکن است به کنترل درد کمک کند. همچنین امکان دارد که بیمار در صورت ابتلا به پانکراتیت مزمن و عدم تولید آنزیم‌های گوارشی کافی توسط لوزالمعده، آنزیم‌های گوارشی مصنوعی دریافت کند.
برگشتن به تغذیه عادی از طریق دهان به وضعیت بیماری بستگی دارد. برخی از افراد بعد از گذشت چند روز از آغاز روند درمانی، احساس بهتری خواهند داشت و به وضعیت قبلی خود باز می‌گردند. سایر افراد برای ریکاوری ممکن است به یک یا دو هفته زمان نیاز داشته باشند.
جراحی
اگر روش‌های درمانی جوابگو نباشند، ممکن است به انجام عمل جراحی نیاز باشد. اگر پزشکتان وجود سنگ‌های کیسه صفرا را تشخیص داده، انجام جراحی برای حذف کردن سنگ‌ها می‌تواند مفید واقع شود. جراحی همچنین می‌تواند بخش‌هایی از لوزالمعده که به بیماری دچار هستند را حذف کند.
رژیم پانکراتیت
یک رژیم غذایی کم‌چرب و سالم نقش بسیار مهمی را در بهبودی پانکراتیت ایفا می‌کند. افرادی که پانکراتیت مزمن دارند باید توجه زیادی به میزان چربی مصرفی خود داشته باشند، چراکه عملکرد لوزالمعده آن‌ها مطلوب نمی‌باشد. سعی کنید مصرف غذاهای زیر را محدود کرده یا آن‌ها را از رژیم غذایی خود حذف کنید:
- گوشت قرمز
- غذای سرخ‌شده
- لبنیات پرچرب
- دسرهای سرشار از شکر
- نوشیدنی‌های شیرین
- کافئین
- الکل
در طول روز وعده‌های غذایی کوچک میل کنید تا فشار و استرس کمتری به دستگاه گوارشی وارد شود. سعی کنید بیشتر غذاهایی را مصرف کنید که سرشار از پروتئین و آنتی‌اکسیدان هستند و همچنین برای تامین آب بدن، مصرف مایعات را افزایش دهید.
همچنین ممکن است پزشکتان برای اطمینان از دریافت مواد مغذی لازم، مکمل‌های حاوی ویتامین را برایتان تجویز کند.
